225
Дурагайларнинг биометрик кўрсаткичларини хам баҳолаш лалмикор ўсимлик бошоқ узунлиги,
бошоқчалар сони, каби биометрик кўрсаткичлари устида ўлчов ишлари олиб борилди. Бу
кўрсаткичларнинг юқори бўлиши дурагайларнинг ҳосилдорлиги юқори бўлишида катта аҳамиятли
ҳисобланади.
Лалмикор майдонларда бошоғи узун бўлган дурагай тизмалар маҳсулдор ҳусусиятга эга бўлиб,
ҳосилдорликка ҳам ўз таъсирни кўрсатади. Тадқиқот натижаларига кўра, тизмаларни бошоқ узунликлари
8-13 см, бўлганлиги қайд этилди. Бошоқ узунлиги андоза Кўкбулоқ навида 8,5 см, Тезпишар навида 9,5
см, бўлганлиги ўлчов натижаларига кўра аниқланди. Бошоқ узунлиги 8-9 см узунликда бўлган тизмалар
сони 43 тани ташкил этганлиги аниқланди. Бошоқ узунлиги 10 см булган дурагайлар сони 71 тани ташкил
етган булса, бошоқ узунлиги 10 см дан узун бўлган тизмалар сони 16 тани ташкил қилди.
Дурагайларнинг бошоқ узунлиги ва ҳосилдорлик ўртасидаги боғлиқлик ўрганилганда r=0,33, 1000
дона дон вазни билан r=0,27 ижобий коррелятив боғлиқлик борлиги аниқланди.
Бошоқдаги бошоқчалар сони кўрсаткичи аниқланганда 13-25 та бўлганлиги аниқланди. Бошоқдаги
бошоқчалар сони, бошоқ узунлиги ва бошоқ зичлиги ўртасида катта боғлиқлик бўлиб, улар
маҳсулдорликни ошишига ҳисса қўшади.
Буғдой ўсимлигида 1000 дона дон вазни ҳосилдорликни белгилашда муҳим кўрсаткич бўлиб
ҳисобланади. 1000 дона дон вазни ирсий белги бўлиб, ташқи муҳит иқлим шароитлари, касаллик ва
зараркунандалар таъсирида ўзгариб туради. Бу кўрсаткич турли омиллар тасирида бир неча граммдан бир
неча ўн граммгача ўзгариб туради. Битта тизмада ўсимликка тегишли алоҳида бошоқларда ва унинг турли
қисмидаги бошоқчаларда 1000 дона дон вазни турлича бўлади. Йирик донлар бошоқнинг ўрта қисмида
шаклланади, юқори ва пастки бошоқчалардаги донлар эса майдароқ бўлади. Бошоқчаларнинг юқори
гулларидан майда донлар, пастки гулларидан эса йирик донлар пайдо бўлади.
Тадқиқотлар натижасида йирик донли уруғлар экилганда далада униб чиқиш бир хил
таъминланганлиги, бошоқлаш фазаси 1-2 кун олдин бўлиши кузатилди .
Тизмаларнинг ҳосилдорлик билан 1000 дона дон вазни ўртасидаги боғлиқлик ўрганилганда r=0,65
ижобий коррелятив боғлиқлик борлиги аниқланди.
Лалмикор майдонларнинг қурғоқчил шароитида 1000 дона дон вазни чидамсиз тизмаларда кескин
пасайиб кетиши мумкин. Бунга сабаб албатта қурғоқчилик таъсирида ўсимлик танасида физиологик ва
биокимѐвий жараѐнлар тўхташи натижасида донлар тўлиқ етилмай пишиш жараѐни юзага келиши билан
боғлиқдир.
Дурагайлар 1000 дона уруғ вазнига кўра 4 гуруҳга бўлинади: 1) жуда йирик донли50 г дан ортиқ,
2) йирик41-50 г, 3) ўртача йирик31-40 г, 4) майда30 г дан кам.
Олиб борилган тадқиқот давомида тизмаларнинг 1000 дона дон вазни 1 ва 2 гуруҳга тўғри
келадиган тизмалар борлиги аниқланмади. Учинчи гуруҳга мансуб бўлган, дон оғирлиги 31-40 гр бўлган
тизмалар сони 2 тани ташкил этган бўлса, майда донли 30 гр дан кам бўлган тизмалар 126 тани ташкил
этди.
Тизмаларнинг ҳосилдорлигини аниқлаш учун махсус селекцион комбайнда ўрим ишлари олиб
борилди. Дурагай тизмалар бир қайтариқда экилган бўлиб, статистик таҳлил ишлари Доспехов (1985)
ишлаб чиққан услуб бўйича амалга оширилди. Қайтариқларнинг ўртача ҳосилдорлиги ҳисоблаб чиқилди.
Олиб борилаѐтган тажрибада андоза нав сифатида олинган Кўкбулоқ навининг ҳосилдорлиги 5,8 ц/га ни,
Тезпишар навининг ҳосилдорлиги 5,6 ц/га ни, ташкил этди. Статистик таҳлил натижаларини ҳисобга
олган ҳолда андоза навларга нисбатан ҳосилдорлиги бўйича танлаш ўтказилди.
Ўрганилган тизмаларнинг ҳосилдорлиги натижаларига кўра 3,5-15 ц/га оралиғида бўлганлиги қайд
этилди. Таҳлил натижаларига кўра, ҳосилдорлиги андоза навдан паст бўлган 106 та тизмалар борлиги
аниқланган бўлса, 3 та тизмаларнинг ҳосилдорлиги андоза навдан фарқ қилмаслиги аниқланди. Андоза
навдан ҳосилдорлиги юқори бўлган 20 та дурагай тизма борлиги аниқланди. Натижаларига кўра, Д-9 x
Яксарт тизмаси 22 ц/га, Яксарт x Туркистон тизмаси 18,8 ц/га, Нота x Ҳисорак тизмаси 18 ц/га, Д-9 x
Яксарт тизмаси 16,9 ц/га, Москвич x Ҳисорак тизмаси 16,5 ц/га, Жайхун x Генерал тизмаси 16,4 ц/га
ҳосилдорликни кўрсатиб андоза навлардан устун эканлиги аниқланди ва селекциянинг кейинги
босқичларида чатиштириш ишларида донорлар сифатида фойдаланиш учун тавсия қилинди.
Do'stlaringiz bilan baham: 
