Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

61 
10-Amaliy ish 
Kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‗lgan taqsimlovchi qurilmalarni va 
podstansiyalarni ekspluatatsiya qilishda texnik talablar va havfsizlik 
 
1. Ushbu qoidalar kuchlanishi 1000 V dan Yuqori, 220 kV gacha bo‗lgan va 
podstansiyalarga taalluklidir. 
2. TQ va podstansiyalar, ularda o‗rnatilgan asboblar va apparatlar bilan birga, 
amaldagi EQTQ; talablariga mos kelishi shart. 
3. Barcha turdagi va kuchlanishni TQ nish elektr uskunalari nominal rejimda 
ishlash bilan bir kdtorda, qisqa to‗tashuv, o‗ta kuchlanish va o‗ta yuklanish 
rejimlari sharoitlarini xam kanoatlantirishi shart. 
TQ, ga xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar, normal va avariya sharoitlarida ruxsat 
etilgan ishlash rejimlari bo‘yicha xujjatlarga ega bo‗lishi kerak. 
4. Ishonchli va tejamli elektr ta‘minoti uchun, TQ ni ekspluatatsiya qilishda 
shinalarning barcha seksiyalari va tizimlari (aylanmadan tapщari), shuningdek 
zaxiradagidan tapщari barcha elektr uskunalar doimo ishda bo‗lishlari shart. 
5. Elektr uskunaning izolyatsiya sinfi tarmoqning nominal kuchlanishiga, o‗ta 
kuchlanishdan himoya qurilmasi esa - elektr uskunaning izolyatsiya darajasiga mos 
kelishi shart. 
Elektr uskunalari ifloslangan atmosferada joylashganda, izolyatsiyaning 
ishonchliligini ta‘minlovchi ushbu choralar amalga oshirilishi shart: 
OTK da - izolyatsiyani kuchaytirish, yuvish, tozalash, gidrofob pastalar bilan 
koplash; 
YOTQ; da - izolyatsiyani chash va zararli gazlar kirishidan himoya qilish; 
tashqarida )fnatiladigan komplekt taqsimlash qurilmalarida 
- shkaflarni germetizatsiyalash va izolyatsiyaga gidrofob pastalar bilan ishlov 
berish. 
6. 1000 A dan ortiq tok okib o‗tadigan tok o‗tkazuvchi kismlar 
yaqinida joshtashgan va xodimlarning tegib ketishi mumkin bo‗lgan 
konstruktsiyalar kizishi 50 °S dan yuqori bo‗lmasligi shart. Bunday 
konstruktsiyalar kizishi tekshirilishiii davriyligi elektr xo‗jaligiga javobgar shaxe 
tomonidan, lekin kamida 3 oyda 1 marta, belgilanadi. 
7. YOTQ| xonalari ichidagi harorat yoz vaqtlarida 40 °S dan oshmasligi shart. 
XLrorat oshgan lollarda uskunalar haroratini pasaytirish yoki havoni sovitish 
choralari kUrilishi shart. 
8. TQ da o‗rnatilgan elektr isitgichlarni ekspluatatsiya qilishda va TQ dagi 
havo harorati ruxsat etilgan qiymatdan pasayishi mumkin bo‗lganda, ular elektr 
xo‗jaligiga javobgar shaxe tasdiqlagan ish jadvali bo‘yicha davriy ravishda 
tekshiruvdan o‗tkaziladi. 

---

62 
9. Elektr isitgichlarni ulash va Uchirish, odatda, avtomatik tarzda amalga 
oshirilishi kerak. 
Elektr isitgichlar ulanishi va uchirshshshi lozim bo‗lgan harorat qiymatlari, 
mahalliy yuriqnomalarga kura, elektr uskunalarni ishlab chiqaruvchi zavod 
ko‗rsatmalarini xisobga olib, belgilanadi. 
Agar moyli uchirgichlarni ekspluatatsiya qilish joylarida atrof-havo harorati 
1 sutka va undan ortiq vaqt davomida minus 25 °S dan past bo‗lsa, ularning 
baklarining va korpuslarining tubi elektr isitish qurilmalari bilan jixozlaiishi shart. 
10. Uchirgichlar, ajratgichlar, bulgichlar, qisqa to‗tash- tirgichlar va ularning 
yuritmalari mexanizmlarining sharnirli birikmalari, podshipniklari va ishkalaiuvchi 
yuzalari past haroratda mo‗zlaydigan surkov moy lari bilan surkalishi, 
uchirgichlarning va boshqa apparaglarning moyli dempferlari esa - moy bilan 
tuldirilishi shart, bu moyning mo‗zlash harorati atrof- havoning kishki minimal 
harorati dan kamida 20 °S past bo‗lishi shart. 
11. TQ xonalarida deraza doimo yopik bo‗lishi, moyi bor apparatlar urtasidagi 
ochiq joylar urpi esa berkitib taShlangan bo‗lishi kerak. Kabellar utish joylaridagi 
barcha teshiklar zichlanadi. Xonalarning tashqi devorlaridagi barcha teshiklar va 
darchalar, xayvonlar va kushlar tushishining oldini olish uchun turlar bilan tusiladi, 
eki berki giladi. 
112 
12. Havo tayyorlovchi qurilmalarning avtomatik boshqarish, himoya va 
signalizatsiya qurilmalari, shuningdek saklovchi klapanlari davriy ravishda 
tekshiriladi va rostlab turiladi. 
13. Ishchi bosimda siqilgan havoning nominal nisbiy namligi quyidagicha 
bo‗lishi shart: 
nominal bosimi 2 MPa (20 kgs/sm
2
) bo‗lgan havoli uchirgichlar uchun va moyli 
uchirgichlarning xamda boshqa kamutatsiya apparatlarining pnevmatik yuritmalari 
uchun — 50% dan ortiq emas; 
nominal bosimi 2,6 MPa (26 kgs/sm
2
) va undan yuqori bo‗lgan havoli
uchirgichlar uchun —25% dan ortiq emas. 
Moyli uchirgichlar va boshqa kommo‗tatsiya apparatlarning pnevmatik 
yuritmalari uchun, agar quvurlarda va yuritmalarda namlik mo‗zlab kolishi xavfini 
oldi olingan bo‗lsa, nisbiy namligi 50 % dan ortiq bo‗lgan siqilgan havodan 
foydalanishga ruxsat beriladi. 
14. Kommunikatsiya apparatlari uchun siqilgan havoni kuritish, odatda 
termodinamik usul bilan amalga oshirilishi kerak. 
Siqilgan havoni talab etilgan kuritish darajasi, nominal ishchi bosimi 2 MPa (20 
kgs/sm
2
) bo‗lgan apparatlar uchun 

---

63 
- kommo‗tatsiya apparatlarining nominal kompressor va nominal ishchi bosimi 
orasidagi farkding karrali nisbati ikkidan kam bo‗lmaganda va nominal ishchi 
bosimi 2,6 — 4,0 MPa (26 — 40 kgs/sm
2
) bo‗lgan apparatlar uchun - turtdan kam 
bo‗lmaganda ta‘minlanadi. 
Shuningdek, siqilgan havoni kuritishning bopщa usullarini, masalan, adsorbsion 
usulni qo‗llashga ruxsat etiladi. 
15. Kompressor bosimi 4,0-4,5 MPa (40-45 kgs/sm
2
) da bo‗lgan havo 
yiggichlaridagi namlikni 3 sutkada kamida 1 marta, doimiy navbatchi xodimlari 
yo‗q ob‘ektlarda esa — ekspluatatsiya tajribasi asosida to‗zilib, tasdiqdangan ish 
jadvali asosida, chiqarib tashlash zarur. 
Havo yiggichlar tubi va chiqaruvchi jumrak isitilgan bo‗lishi va atrof-havo 
harorati manfiy bo‗lganda namlik chiqarib tashlanayotganda mo‗zni eritish uchun 
zarur vaqtga ulanadigan elektr isitish qurilmalari bilan jixozlanishi shart. 
Bosimi 23 MPa (230 kgs/sm
2
) bo‗lgan ballonlar guruxi kondensat yiggichlardan 
namlikni chiqarish kompressorning har 
bir ishga tushirilishida avtomatik tarzda amalga oshirilishi shart. Namlik mo‗zlab 
kolishini oldini olish uchun ballonlarning pastki kismlari va kondensat yiggichlar 
elektr isitkichi bor issiqlik izolyatsiyalangan kamerada joylapggirilipsh shart, 
siqilgan havoni tozalovchi bloklar (bundan keyin - X.TB) dan keyin o‗rnatilgan 
ballonlar bundan mustasno. X.TB ning nam ajratkichini puflanishi sutkada kamida 
3 marta amalga oshirilishi kerak. 
HTB dan chikishda havoning kuritish darajasini - shudring nuktasini tekshirish 
sutkada 1 marta o‗tkazilishi shart. Shudring nuktasi, atrof-havoning musbat 
haroratida, minus 50 °S dan va manfiy haroratida, minus 40 °S dan Yuqori 
bo‗lmasligi kerak. 
16. 
Havoli o‘chirgichlar va boshqa kommo‗tatsiya apparatlarining 
yuritmalarida ishlatilayottan siqilgan havo mexanik aralashmalaridan har bir havoli 
uchirgichning taqsimlovchi shkaflarida yoki har bir apparat yuritmasini 
ta‘minlovchi havo o‗tkazgichlarda )fnatilgan filtrlar yordamida tozalanishi shart. 
Havo tayyorlovchi tarmoqning montaji tugaganidan keyin, havoli uchnrgiilar 
rezervuarlarini va bopщa apparatlar yuritmalarini birinchi bor tuldirishdan oldin, 
barcha havo o‗tkazgichlar puflanishlari shart. 
Ekspluatatsiya jarayonida siqilgan havo ifloslanishini oldini olish uchun 
quyidagi mudsatlarda puflashlar o‗tkazilishi shart: 
atrof-havo harorati musbat bo‗lganda magistral havo o‗tkazgichlarda — kamida 
2 oyda 1 marta; 
tarmoqdan 
taqsimlovchi 
shkafgacha 
bo‗lgan 
shoxobchalar 
havo 
o‗tkazgichlarida va shkafdan uchirgichning har bir kutbi rezervuarlarigacha va 

---

64 
bopщa apparatlarning yuritmalarida, ularni apparatdan ajratgan xolda — 
apparatning har bir urta ta‘mnridan keyin; 
havoli uchirgichlar rezervuarlarida — ularni siqilgan havo bilan har bir 
tuldirishdan oldin; atrof-havoning musbat haroratida kamida 1 oyda 1 marta, 
shuningdek XLroratning har bir keskin (15-20 °S va undan ortiq) pasayganida. 
17. Havoli uchirgichlarning va bopщa apparatlarning rezervuarlari, 
shuningdek havo yiggichlar va ballonlar «Bosnm ostida ishlayotgan idishlarni 
urnatish va xavfsiz ekspluatatsiya qilish qoidalari» talablarini kanoatlantirishi 
shart. 
Havoli upirgshsharshved va boshqa yuqori kuchlanish apparatlarining 
rezervuarlari, «U zdavenergonazorat» inspeksiyasining xududiy bulinmalari 
tomonidan ruyxatdan o‗tkazilmaydi. 
Kompressor bosimili havo yiggichlarni va ballonlarni, shuningdek havoli 
uchirgichlarni va bopщa apparatlar rezervuarlarini ichki ko‗rikdan o‗tkazishlarda 
kamida 4 yilda 1 marta, ularning gidravlik sinashlar esa (havoli uchirgichlar va 
boshqa apparatlar rezervuarlaridan tapщari) — kamida 8 yilda 1 marta o‗tkazilishi 
shart. 
Havoli uchirgichlar rezervuarlarini gidravlik sinovlari, ko‗rikdan o‗tkazishda 
aniqlangan nuqsonlar, rezervuarlarning mustaxkamligiga shubxa bo‗lgan hollarda, 
o‗tkazilishi kerak. 
Rezervuarlarning ichki yuzalari korroziyaga qarshi koplamaga ega bo‗lishi 
shart. 
18. TK, magistral havo zpgkazgichlarini puflash va filtrlar tuldiruvchisini 
almashtirish bir yilda kamida 1 marta, havo kuritgich tuldiruvchisini almashtirish 
— zarurat bo‘yicha amalga oshiriladi. 
19. Yuklama uchirgichlarining s}shdiruvchi kameralarini tekshirish, gazni 
generatsiyalovchi yoy uchiruvchi ichkuymaning emirilish va ko‗zgalmas yoy 
sundiruvchi kontakglarning kuyish darajasini aniqlash, korxona elektr xo‗jaligiga 
javobgar shaxe urnatgan muddatlarda, yuklama uchirgichlari tomonidan amalga 
oshirilgan operatsiyalar sonidan kelib chikib, davriy ravishda o‗tkaziladi. 
20. Havoli uchirgichlarda izolyatorlar ichki bushligi ventilyasiyasini ishlashi 
davriy tekshirilishi kerak (kursagkichi bor uchirgichlar uchun). 
Tekshirish davriyligi ishlab chiqaruvchi zavod takliflari asosida belgilanishi 
shart. 
21. Elektr uskunalarni sinash Elektr uskunalarini SQvaM ga muvofiq 
o‘tkaziladi. 
22. TK, uskunalarini kapital ta‘mirlash quyidagi muddatlarda o‗tkazilishi 
kerak: 

---

65 
moyli uchirgichlarni — 6-8 yilda 1 marta, ta‘mirlar orasi- dagi davrda yuritmali 
uchirgichning harakteristikalari nazorat kilib borilganda; 
yuklama uchirgichlarini, ajratgichlar va yerga ulovchi pi- choklarni — 4-8 yilda 
1 marta (konstruktiv xususiyatlariga boglik xolda); 
havoli uchirgichlarni — 4—6 yilda 1 marta; alohidalagichlarni, ochiq pichokdi 
qisqa to‗tashtirgichlarni va ularning yuritmalarini — 2-3 yilda 1 marta; 
kompressorlarni — 2-3 yilda 1 marta; elegazli komplekt taqsimlovchi qurilmalarni 
— 10-12 yilda 1 marta; 
elegazli va vakuumli uchirgichlarni — 10 yilda 1 marta; tok o‗tkazgichlarni — 8 
yilda 1 marta; 
barcha apparatlarni va kompressorlarni — ekspluatatsiya qilish muddatidan 
qat‘iy nazar, resursi tugagandan keyin. 
O‗rnatilgan uskunani birinchi marta ta‘mirlash, ishlab chiqaruvchi zavodning 
texnik xujjatlarida ko‗rsatilgan muddatlarda o‗tkazilishi kerak. 
Ichki o‗rnatilgan ajratgichlar zarurat bo‘yicha ta‘mirlanishlari kerak. 
TQ ning qolgan apparatlarini (tok va kuchlanish transformatorlarini, aloka 
kondensatorlarini va sh.u.) kapital ta‘mirlash xam zarurat bo‘yicha, profilaktik 
sinashlar va kzfikdan o‗tkazishlar natijalarini xssobga olib, amalga oshiriladi. 
TQ, uskunalarini joriy ta‘mirlash, shuningdek ularning ishlashini tekshirish 
(ishlatib kurish) zarur bo‗lganda, elektr xo‗jaligiga javobgar shaxs belgilagan 
muddatlarda, o‗tkazilishi shart. 
Navbatdan tashqari ta‘mirlar uskunalar ishlamay kolganda, shuningdek ularning 
kommo‗tatsion yoki mexanik resursi tugagan xollarda amalga oshiriladi. 
23. Ustunli, machtali transformator podstansiyalarning va almashlab ulash 
punktlarining ajratkichlari yuritmalari kulflangan bo‗lishi, yoki boshqaruv dasgagi 
olib kuyilgan va xizmat ko‗rsatuvchi tezkor xodimda saqlaniishi shart. 
Xizmat ko‘rsatish maydonchasining statsionar zinapoyalari ajratgichlar bilan 
blokirovka kilingan bo‗lishi va shuningdek kulflangan bo‗lishi shart. 
24. 
TQ da quyidagilar bo‗lishi shart: etarli mikdorda kuchma yerga ulagichlar; 
himoya, yonginga qarshi va yordamchi vositalar (kum, )uchir- gichlar); 
protivogazlar, respiratorlar va baxtsiz hodisalar tufayli jabrlanganlarga vrach 
kelguncha tibbiy yordam ko‗rsatish vositalari. 
Tezkor-chikish brigadalari xizmat ko‗rsatadigan TQ lar uchun kuchma yerga 
ulagichlar va himoya vositalari tezkor-chikish brigadalarda bo‗lishi mumkin. 
25. Agar sxema bo‘yicha kuchlanish transformatorining ikkinchi tomonida 
kuchlanish paydo bo‗lish extimoli bo‗lsa, kuchlanish transformatorlarining 
ikkilamchi zanjirlari blok- kontaktlar yordamida avtomatik tarzda birlamchi zanjir 
bilan bir vaqtda uchiriladi. 

---

66 
26. TQ dagi barcha yozuvlar ushbu qoidalarning 9-ilovasi «Kuchlanishi 1000 
V gacha bo‗lgan taqsimlovchi qurilmalarni ekspluatatsiya qilishda texnik talablar» 
ga muvofiq bajariladi. 
27. TQ ko‗riklarida asosiy e‘tiborni quyidagilarga karatish 
kerak: 
xonalarning holatiga, eshiklar va derazalarning sozligiga, shipda va kavatlar 
orasidagi tusiqdarda okishning yo‗qligiga, qulflarni borligiga va sozligiga; 
isitish va ventilyasiya, yoritish va yerga ulash tarmogining sozligiga; 
himoya vositalarining mavjudligiga; 
apparatlardagi moy satxiga va haroratiga va okishining yo‗qligiga; 
past kuchlanish shchitidagi kontaktlar, rubilniklar holatiga; xisoblagich va 
relelarda plombaning butunligiga va xisoblagich diskining aylanishiga; 
izolyatsiyaning holatiga (changlanishi, yorliqlar, razryadlar borligi va sh.u.); 
signalizatsiya tizimining ishlashiga; 
Havoli uchirgichlar baklarida havoning bosnmiga; havo sir kishi yo‗qligiga; 
uchirgichlar holatlari ko‗rsatkichlarining ko‗rsatishi sozligiga va to‘g‘riligiga; 
havoli 
uchirgichlar 
kutblari 
ventilyasiyasining 
mavjudligiga; 
havoli 
uchirgichlarning sigim bulgich kondensatorlaridan moy okishi yo‗qligiga; 
yilning sovuk vaqtlarida elektr isitish qurilmasining ishlashiga; 
bopщaruv shkaflari berkitilishining zichligiga; 
kommo‗tatsiya apparatlariga va boshqalarga engil kirish mumkinligiga. 
28. Uskunalari davriy ravishda chang va iflosdan tozalanishi shart. 
Tozalash muddatlarini, mahalliy sharoitlarni xisobga olgan xolda, elektr 
xo‗jaligiga javobgar belgilaydi. 
TQ xonalarni yig‘ishtirish va elektr uskunalarni tozalashni ukitilgan xodimlar, 
xavfsizlik qoidalariga rioya kilib, bajarishlari shart. 
29. TQ dagi zaxira elementlarning (transformatorlar, uchirgichlar, shinalar va 
bopщalar) sozligi, mahalliy yo‗q- riknomalarda belgilangan muddatlarda, 
kuchlanish ostita ulash bilan, surunkali tekshirib turilishi shart. 
30. Daraxtlar, shuningdek balandligi 4 m dan ortiq usimlik- lar bilan 
taqsimlovchi qurilmalar orasidagi masofa shunday bo‗lishi kerakki, bunda daraxt 
aganaganda uskunalar shikastlanmasligi lozim. 
31. TQ ga va podstansiyalarga avtomashinalarni kirish yullari soz holatda 
bo‗lishi shart. 
32. Ochiq va Yopiq TQ ning kabel kanallari va yer usti kabel lotoklari 
yonmaydigan plitkalar bilan yopilgan bo‗lishi shart. 
Avtotransportning kabel kanallari ustidan utishga ruxsat etilgan joylari belgi 
bilan k)fsatilishi shart. 

---

67 
Tunnellar, kanallar, ertulalar toza saqlaniishi shart, drenaj qurilmalar esa suvni 
tusiqlarsiz chikib ketishini ta‘minlanishi kerak. 
33. Asosiy izolyatsiya sifatida yoki kirishlarni va apparat- larni tuldirish uchun 
ishlatiladigan mastika sovukka chidamli bo‗lishi kerak. Moy bilan tuldirilgan 
kirishlardagi moy oksidlanishdan himoyalangan bo‗lishi shart. 
34. Moyli uchirgichlardagi, ulchov gransformatorlarida! i va kirishlardagi moy 
satxi, atrof-havoning maksimal va minimal haroratlarida moy ko‗rsatkich shkalasi 
chegarasida kolishi shart. 
Germetik bo‗lmagan kirishlardagi moy namlikdan himoyalangan bo‗lishi kerak. 
35. YOTQ dagi shinalarning ajraladigan ulashlaridagi kizishlar ustidan 
tasdiqlangan ish jadvali bo‘yicha statsionar va kuchma indikatorlar yordamida 
nazorat amalga oshirilishi kerak. 
Iste‘molchilar elektr qurilmalarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalariga 

---

68