Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

9-Amaliy ish 
Akkumulyator qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda texnik 
talablar va havfsizlik 
 
1. Ushbu qoidalar sanoat va boshqa korxonalarning podstansiyalarida, ishlab 
chщarish sexlarida o‗rnatilgan kislotali va ishqorli akkumulyator batareyalarning 
statsionar qurilmalariga taalluklidir. 
2. Statsionar akkumulyator batareyalari EQQ talablariga muvofiq o‗rnatilishi 
shart. 
3. Kislotali va ishqorli akkumulyator batareyalarini bir xonada o‗rnatish man 
etiladi. 
4. Akkumulyator xonalarining devorlari va shipi, eshiklari va deraza 
panjaralari, metall konstruktsiyalari, stellajlari va boshqa qismlari kislotaga 
(ishqorga) chidamli va tarkibida spirt bo‗lmagan buyok bilan buyalishi shart. 
Ventilyasiya koroblari va tortuvchi shkaflar tashqaridan va ichki tarafidan 
buyalishi shart. 
5. Akkumulyator batareyali xonalarni yoritish uchun portlashdan himoyalangan 
gilofda o‗rnatilgan chuglanma lampalar kullanishi shart. 
O‗zgichlar, shtepselli rozetkalar, saqlagichlar va avtomatlar akkumulyator 
xonasidan tapщarida joylashtirilishi shart. yoritish tarmogning elektr simlari 
kislotaga chidamli kobikli simdan bajarilishi shart. 
6. Akkumulyator xonalarida elektr pechlarni urnatish man etiladi. 
7. Tezkor tok tarmogida yerga to‗tashish paydo bo‗lsa (yoki izolyatsiya 
qarshiligi nazorat qurilmasi ishlab ketishigacha kamaysa), zudlik bilan uni bartaraf 
qilish choralarini kurish kerak. 
8. Tezkor tok tarmogida kuchlanish ostida ishlash, agar ushbu tarmoqda yerga 
to‗tashish mavjud bo‗lsa, man etiladi, to‗tashish joyini kidirish bo‘yicha ishlar 
bundan mustasno. 
9. Ta‘minotida o‗zilishga yul kuyilmaydigan elektr qabul kilgichlar, bir 
shinalar tizimidan yoki seksiyasidan boshqasiga almashlab ulashda, o‗zluksiz 
ta‘minot bilan ta‘minlanishi kerak. 
10. O‗zgarmas tokning barcha yigmalari va xalkali magistrallari, ikkita 
ta‘minot bilan ta‘minlanishi kerak. 
I. Akkumulyator qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda, ularning o‗zoq vaqt 
ishonchli ishlashi, xamda normal va avariya rejimlarida o‗zgarmas 
tok
shinalarida 
kuchlanishning zarur darajasi ta‘minlanishi shart. 

---

57 
12. Normal ekspluatatsiya sharoitlarida tezkor o‗zgarmas tok shinalaridagi 
kuchlanishni, tok qabul kilgichlarning nominal kuchlanishidan 5% Yuqori ushlab 
turishga ruxsat beriladi. 
13. Akkumulyator batareyasi raqamlangan bo‗lishi shart. Iirik sonlar idishning 
vertikal devor yuziga kislotaga (ishkorga) chidamli buyok bilan yoziladi. 
Batareyadagi birinchi raqam bilan musbat shinaga ulangan element belgilanadi. 
14. Akkumulyator qurilmasi quyidagilar bilan jixozlangan bo‗lishi shart: 
ulanishlarning prinsipial va montaj elektr sxemalari bilan; 
elektrolit zichligini va haroratini ulchash uchun belgilangan tartibda 
tekshirilgan densimetrlar (areometrlar) va termometrlar bilan; 
belgilangan tartibda tekshirilgan, 0-3 V ulchash chegarali, o‗zgarmas tok 
kuchma voltmetrlari bilan; 
tur bilan himoyalangan kuchma germetik lampa yoki akkumulyatorli fonar 
bilan; 
elektrolit tayyorlash va uni idishlarga kuyish uchun sigimi 1,5-2,l bo‗lgan 
kimyoviy chidamli materialdan yasalgan tumshukli krujka (yoki ko‗za) bilan; 
elementlarni koplash uchun saklash oynalari bilan; 
kislotaga chidamli (ishqorga chidamli) kostyum, rezina fartuk, rezina qo‗lqoplar 
va etiklar va himoyalovchi ko‗zoynaklar bilan; 
kislotali batareyalar uchun sodali eritma va ishqorli batareyalar uchun borli 
kislota yoki sirka essensiyasi aralashmasi bilan; 
batareya elementlarini shuntlash uchun kuchma to‗tashtirgich bilan. 
Doimiy tezkor xodimi bo‗lmagan qurilmalar uchun, yuqorida aytilganlar olib 
keltiriladigan komplektda bo‗lishiga ruxsat beriladi. 
15. Yangi montaj kilingan yoki kapital ta‘mirdan chikdan batareyalarni qabul 
qilishda quyidagilar tekshirilishi shart: 
akkumuluyator batareyasini montaj va kapital ta‘mirlash xujjatlarining (texnik 
xisobotning) mavjudligi; 
batareyalar sigimi, 3-5 A tok yoki 10 soatli zaryadsizlanish rejimi bilan; 
elektrolit sifati; 
elektrolit zichligi va batareya zaryadlanishi va zaryadsizlanishi oxirida 
elementlardagi kuchlanish; 
batareya izolyatsiyasini yerga nisbatan qarshiligi; 
alohida elementlarning ishga yaroqliligi; 
xaydovchi-tortuvchi ventilyasiyaning ishga yaroqliligi; 
akkumulyator xonalarining kurilish kismi EK^Щ talablariga mosligi. 
Batareyalar ekspluatatsiya qilishga, ularning nominal sigimi 100 % ga etgandan 
keyin tushirilishi shart. 

---

58 
16. Akkumulyator qurilmalariga xizmat ko‗rsatish, akkumulyator batareyalarini 
ekspluatatsiya qilish qoidalariga ukitilgan mo‗taxassisga yuklanadi. 
Har bir akkumulyator qurilmasida ko‗rikdan o‗tkazish natijalarini va bajarilgan 
ishlar xajmini yozish uchun akkumulyator batareyaning jurnali bo‗lishi shart. 
17. Ishlayotgan kislotali akkumulyator batareyasidan elektrolit taxlili 3 yilda 
kamida 1 marta (har yili 1/3 elementdan) tekshirilayotgan elementlardan sinash 
uchun olingan namunalar bo‘yicha o‗tkaziladi. Tekshiriladigan elementlarning 
soni, akkumulyator batareyasining holatiga qarab, elektr xo‗jaligiga javobgar 
tomonidan belgilanadi, 
Nazorat uchun razryadlashda, elektrolitdan namuna olish razryadlash oxirida 
amalga oshiriladi. 
Akkumulyatorlarga kuyish uchun tarkibida xlor va temir yo‗qligi tekshirilgan 
distillangan suv kullanilishi shart. 
18. Doimiy zaryadlash yoki zaryadlash - zaryadsizlash usuli bilan ishlaydigan 
kislotali batareyalarda 3 oyda 1 marta, elementiga 2,3-2,35V kuchlanish bilan, 
barcha elementlarda elektrolitning zichligi belgilangan 1,2-1,21 g/sm
3
qiymatga 
etguncha, tenglashtiruvchi zaryadlash (kayta zaryadlash) o‗tkaziladi. Kushimcha 
zaryadlash davomiyligi batareyaning holatidan kelib chikib, kamida 6 soat bo‗ladi. 
atarsyani, ushbu batareya uchun kafolatlangan, maksimaldan ortiq bo‗lmagan 
tok bilan earyadlashga yoki razryadlashga ruxsat beriladi. 
Elestrolitning harorati zaryadlash oxirida 40 °S dan oshmasligi shart, 
Batarsyani tenglashtiruvchi zaryadlash vaqtida unga nominalidan uch karradan 
kam bo‗lmagan sigim berish kerak. 
Bundan tashqari podstansiyalarda 3 oyda 1 marta qisqa vaqtda tok ulangaida 
kuchlanishning nasayishi bo‘yicha batareyalarning ishga yaroqliligi tskshiriladi. 
19* Kislotali akkumulyator batareyalarida elektrolit satxi quyidagicha bo‗lishi 
shart: 
yuza-kuti nlastinali kurgoshim-kislota (bundan keyin — KK) turdagi statsionar 
akkumulyatorlar uchun elektrodlarning yuqori chekkasidan 10 15 mm ga yuqori; 
surkalgan nlastinali qurg‘oshin-nikel (bundan keyin — KN) turdagi statsionar 
akkumulyatorlar uchun saklovchi shchit ustidan 20- 40 mm chegarasida. 
Kislotali zlektrolitning zichligi 20°S da quyidagicha bo‗lishi shart: 
KK turdagi akkumulyatorlar uchun 
KN turdag i akkumulyatorlar uchun 
Tenglashtiruvchi zaryadlash davomiyligi batareyaning texnik lolag in a bog lik 
bulib, 6 solim kam bo‗lmasligi kerak. 
— 
1,205 
±0.05 
g/sm
1

---

59 
— 
1.24 
±0.05 
g/sm‘ 
Zaryadlash oxirida elektrolitning harorati KJC turdagi akkumulyatorlar uchun 
40°S dan, va KD turdagi akkumulyatorlar uchun 35°S dan yuqori bo‗lmasligi 
kerak. 
21. Akkumulyator 
batareyalari 
xonalaridagi 
XLydovchi- 
tortuvchi 
ventilyasiya, batareyalarni zaryadlash oldidan ulashppi va gazlar tulik chщarib 
yuborilgandan, lekin zaryadlash tugaganidan kamida 1,5 soat keyin keyin 
uchirilishi shart, doimiy kayta zaryadlash joylarida esa - mahalliy yuriqnomalarga 
kura, zarurat bo‘yicha amalga oshirilishi kerak. 
Doimiy kayta zaryadlash usulida ishlaydigan kislotali batareyalarni 
ekspluatatsiya qilish, zaryadsizlantirish mapщlarisiz va tenglashtiruvchi kayta 
zaryadlashsiz amalga oshiriladi. 
22. Statsionar akkumulyator batareyalarining har bir elementa kuchlanishi, 
zichligi va elektrolit harorati Elektr uskunalarni SNvaM talablariga muvofiq 
ulchanadi. 
23. Batareyadagi har bir elementning kuchlanishi, zichligi va harorati oyda 
kamida 1 marta ulchanishi shart. 
Batareyada orkada koluvchi elementlar 5 % dan oshmasligi shart. Razryadlash 
oxirida orkada kolgan elementlar kuchlanishi kolgan elementlarniet )ftacha 
kuchlanishidan 1,5 % dan ortiqcha fark kilmasligi kerak. 
24. O‗zgarmas 
tok qurilmalariga kiruvchi akkumulyator batareyali 
to‗g‗rilovchi qurilmalarga va motor-generatorlarga xizmat ko‗rsatish va ta‘mirlash 
ushbu qurilmalar turi uchun belgilangan tartibda amalga oshirilishi shart. 
25. Akkumulyator batareyalarini joriy ta‘mirlashda quyidagilar amalga 
oshiriladi: 
plastinalar holatini tekshirish va zarur bo‗lsa ularning alohida elementlarini 
almashtirish; 
seperatorlarning bir kismini almashtirish; 
elementlardagi kuykumni olib tashlash; 
elektrolitning sifatini tekshirish; 
stellajlar holatini va ularning yerga nisbatan izolyatsiyasini tekshirish; 
akkumulyator batareyalarining bopщa nosozliklarini bartaraf qilish; 
xonaning kurilish kismini tekshirish va ta‘mirlash. 
26. Zarurat bo‗lgan xollarda akkumulyator qurilmasini ta‘mirlashni tashqil 
etish kerak. 
Batareyani 
kapital 
ta‘mirlash 
(akkumulyatorlarning, 
plastinalarning, 
sepatorlarning katta kismini almashtirish, butun batareyani yoki ba‘zi kismlarini 

---

60 
kismlarga ajratish), uning holatiga qarab, ixtisoslashtirilgan tashkilotlarni jalb kilib 
amalga oshirilishi kerak.