Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги

5.6. Фойдаланилаётган инвстиция самарадорлигини оптималлаштиришни замонавий ҳисоблаш техникаси орқали ишлаб чиқилган натижалар асосида таҳлил этиш
Инвестицион лойиҳаларни эксплуатация босқичигача бўлган жараёнларда хатарлилик ва тавккалчилик даражаларини ҳамда самарадорлигини аниқлаш ҳолатларини, усулларини ўрганиб чиқилди. Албатта Лойиҳани ишга тушургунча бўлган вақт оралиғида кутилмаган воқеа-ҳодисаларни ишлаб чиқариш бошланган даврда юз бериши кутилган ҳолда қандай йўл тутиш лозимлиги кўпчилик мутахассисларни ўйлантириб қўйиши аниқ. Худди шу сабабдан ушбу келтирилаётган таклиф ва тавсиялардан фойдаланиш фойдадан ҳоли эмас. Ҳозирги кунда барчага маълумки, корхоналарни ресурслар ва энергияни тежайдиган замонавий технологияларни жорий этиш ҳисобидан тежамкорлик режимини янада қатъийлаштиришни амалга ошириш муҳим масалалардан биридир. Бунинг учун ҳар бир корхона фаолиятини замонавий компьютер дастурларидан фойдаланиб, регрессион, классификациялаш, дискриминацион таҳлилларни комплекс равишда амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Ушбу таҳлилий моделлар ва буларга мос компьютер дастурлари инвестициялаш бўйича жуда кўп кўрсаткичлар кетма-кетлигида, атрофлича, турли вариант ва комбинацияларда ўрганиш ва динамик қонуниятларни тезкор сезиш имконини беради. Имкониятдан келиб чиққан ҳолда, тўқимачилик корхоналарининг инвестиция самарадорлигини баҳолаш жараёнларида ва макроиқтисодий башоратлашда ишлатиш мумкин бўлган моделлар комплексини қўллашнинг натижаларига эътибор қаратиш мақсадга мувофиқдир.
Тўқимачилик корхоналарида фойдаланилаётган инвестиция самарадорлигини ошириш ва оптимал вариантларини замонавий компьютер технологияси ёрдамида ҳисоблаб топиш учун инвестиция самарадорлигини – чиқарилаётган маҳсулот ҳажми билан, инвестиция самарадорлигига таъсир этувчи омиллар сифатида – асосий воситалар амортизацияси, харажатлар каби омилларни танлаб олинди. Ҳисоблашлардан олинган натижалар асосида корхоналарда инвестиция самарадорлигини оширишда қайси маҳсулот ишлаб чиқарилишига кўпроқ инвестиция йўналтириш лозимлигини аниқлаш мумкин.
Шунга кўра, корхоналарнинг норматив кўрсаткичларидан фойдаланиб, инвестициядан фойдаланиш самарадорлигини ички фойдалилик даражасини аниқлаганимизда ҳар икки корхонанинг ушбу кўрсаткичлари 15-18 фоизни ташкил этди. Хорижда чоп этилган кўп адабиётларда капитал маблағларни таҳлил натижасининг ички фойдалилик нормаси 15-20 фоиздан кам бўлмаган лойиҳалар рақобатга бардош бера олмасликлари аниқланган. Бу эса ўз навбатида корхонада ишлаб чиқариш жараёнларини оптимал вариантларини аниқлаш лозимлигини келтириб чиқаради. Шу сабабдан норматив кўрсаткичлардан фойдаланиб, “ЕXЕL” дастури орқали ишлаб чиқарилаётган маҳсулот турлари ва сарфланадиган ресурслар бўйича оптимал вариантларни аниқлаш лозим.
Танланган объект тўқимачилик корхонаси бўлиб, корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулот турлари─тайёр газлама, калава, нотўқима, хом тўқима ва экспорт калавалардан иборат бўлиб тадқиқот натижаларини қуйидаги жадвалдан кўриш мумкин (5.7-жадвал).
5.7-жадвал
Тўқимачилик корхонасининг 2009-йилга нисбатан ишлаб чиқарилган маҳсулот турларининг аниқланган (оптимал)самарадорлик кўрсаткичлари