Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Umumiy aloqadorlik tamoyili.
Rang-barang dunyoda har bir ob‘ekt ko‗p sonli xossalarga 
ega bo‗lib, ular boshqa ob‘ektlar bilan o‗zaro aloqa jarayonida namoyon bo‗ladi. Boshqacha qilib 
aytganda, har qanday tuzilma boshqa tuzilmalar bilan aloqaga kirishish orqali namoyon bo‗ladi. 
Shunday qilib, har bir ob‘ekt o‗zga ob‘ektlar bilan qonuniy bog‗lanadi va bu ob‘ektlar bilan o‗zaro 
ta‘sirga kirishish jarayonida ishtirok etadi.
Aloqa. 
Falsafada aloqa deganda makon yo vaqtda bir-biridan muayyan masofada uzoqlikda 
joylashgan ikki yoki bir necha hodisa yoki ob‘ektning o‗zaro aloqa jarayoni tuShuniladi. Ob‘ektlar 
diskretlik, shakllanganlik va nisbatan mustaqillikdan mahrum bo‗lgan joyda aloqalar mavjud 
bo‗lishi mumkinmi? O‗z-o‗zidan ravshanki, shakllangan, nisbatan mustaqil narsalar mavjud 
bo‗lmagan joyda aloqa mavjudligini taxmin qilish ham mumkin emas. Shu sababli umumiy aloqa 
kategoriyasi «narsa», «uzluklilik», «uzluksizlik», «cheksizlik», «tuganmaslik» tushunchalari bilan 
tavsiflanadi. Hozirgi ilmiy bilimga tayanuvchi borliqning falsafiy talqini olamning universal 
yaxlitligini, dunyoning birligini ochib beradi. Dialektika kategoriyalari borliqning universal 
aloqalarini bilish shakli hisoblanadi.
Aloqalarning universalligi ularning tiplari va turlarining rang-barangligida namoyon bo‗ladi. 
Aloqalarni tasniflash turli asoslarga ko‗ra amalga oshiriladi. Xususan, bir tomonlama va o‗zaro 
aloqalar, to‗g‗ri va egri aloqalar, bevosita va bilvosita aloqalar, ichki va tashqi aloqalar farqlanadi. 
Hajm jihatidan aloqalar umumiy, alohida va xususiy bo‗lishi mumkin. Mazmun jihatidan genetik, 
funksional, strukturaviy, energetik, moddiy, informatsion va boshqa aloqalar farqlanadi. 
Aloqalarning butun rang-barangligi fanning qaysidir bir tarmog‗i doirasida tadqiq etilishi mumkin 
emas. Ularning muayyan turlari maxsus fanlarning predmeti hisoblanadi. Dialektika borliqning 
barcha jarayonlariga xos bo‗lgan umumiy, muhim, universal aloqalarni o‗rganadi. Fan borliqning 
universal qonunlarini tashkil etadigan ichki, zaruriy, muhim, barqaror, takrorlanuvchi aloqalarga 
alohida e‘tibor beradi. Umumiy aloqalar dialektika kategoriyalarida yoritiladi.
O‗zaro aloqa. 
Real voqelikda har bir muayyan ob‘ekt ko‗p sonli sababiy zanjirlarning 
murakkab «tuguni» hisoblanadi. U boshqa ob‘ektlardan ta‘sirlanish bilan bir vaqtda o‗zi ham ularga 
aks (reaktiv) ta‘sir ko‗rsatadi. «Tashqi» va «ichki» sababiy zanjirlar unda uyg‗unlashadi, kesishadi 
va tarmoqlanadi. Ular bir-biri bilan o‗zaro aloqaga kirishadi va bu o‗zaro aloqa ob‘ektda Yuz 
beruvchi barcha jarayonlarning negiziga aylanadi.
Ob‘ektni bilish uchun pirovard natijada unda vujudga kelgan sababiy aloqalar «tuguni»ni 
echish talab etiladi. Barcha hodisalar mohiyatiga izohni o‗zaro aloqadan izlash kerak. U 
hodisalarning barcha xossalari va xususiyatlarini belgilaydi, amalda mavjud bo‗lgan barcha 
imkoniyatlar, tasodiflar va zaruriyatlarning manbalarini o‗zida mujassamlashtiradi. O‗zaro aloqani 
tushunish – umuman ob‘ektni tushunish demakdir.

---

145 
Ammo har qanday ob‘ekt boshqa ob‘ektlar bilan o‗zaro aloqa qilgani bois, uning barcha 
o‗zaro aloqalarini bilish uchun undan boshqa ob‘ektlarni o‗rganishga, ulardan – uchinchi 
ob‘ektlarga o‗tishga to‗g‗ri keladi va h.k. Ayrim ob‘ektning tabiatini belgilovchi o‗zaro aloqani 
bilish jarayoni cheksizdir. Paskal ta‘biri bilan aytganda, to‗g‗nag‗ich kallagini bilish uchun butun 
Olamni bilish talab etiladi.