Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

«Borliq» kategoriyasi.
Aksariyat falsafiy tizimlarning kategoriyalar apparatini tashkil 
etadigan ko‗p sonli falsafiy kategoriyalar orasida «borliq» kategoriyasi doimo markaziy o‗rinni 
egallaydi. CHunki u har qanday predmet, hodisa, voqea va Shu kabilarning eng muhim 
xususiyatini, ularning mavjud bo‗lish, bevosita yoki bilvosita namoyon bo‗lish, o‗zaro ta‘sirga 
kirishish qobiliyatini aks ettiradi.
Bu inson o‗zligini va o‗zini qurshagan borliqni anglashga ilk urinishlaridayoq duch keladigan 
har qanday ob‘ektning, borliq har qanday qismining umumiy xossasidir.
Inson aqlli jonzot sifatida shakllanish jarayonining ilk bosqichlaridayoq o‗z dunyoqarashining 
negizini tashkil etadigan muhim savollarga javob topish zaruriyati bilan to‗qnash keladi: 
1.
«Men kimman?» 
2.
«Meni qurshagan borliqning mohiyati nimada?» 
3.
«Borliq qanday va qaerdan paydo bo‗lgan?» 
4.
«Dunyoni nima yoki kim harakatlantiradi?» 
5.
«Dunyoning rivojlanishida biron-bir maqsad, maqsadga muvofiqlik, mo‗ljal 
bormi?» 
Inson bunday savollarga javob berishga kirishar ekan, uning ongi avvalo o‗zi nima bilan 
bevosita ish ko‗rayotganini qayd etadi. Buni aniq anglamasdan, u o‗zining dunyo haqidagi 
mulohazalarini aniq-ravshan narsalarni qayd etishdan boshlaydi. Shu tariqa inson va uning ongi 
o‗zini qurshagan barcha narsalar avvalo mavjud bo‗lish qobiliyatiga ega ekanligiga ishonch hosil 
qiladi.
Shunday qilib, borliq masalasi insonning dunyoni oqilona anglash yo‗lidagi ilk 
urinishlaridayoq duch kelgan barcha masalalarning negizi hisoblanadi. Muayyan narsalar 
mavjudligi yoki mavjud emasligi masalasi inson falsafiy mulohaza yurita boshlagani zahotiyoq 
uning diqqat markazidan o‗rin oldi. Mifologiyaning bosh vazifasi – «borliqni kim yaratgani» haqida 
gapirib berishni falsafa «borliqning nimaligi, u qaerdan paydo bo‗lgani va qaerga yo‗qolishi»ni 
oqilona tushuntirish bilan almashtirgani tasodifiy emas. Bunday tushuntirishga urinish jarayonida 
faylasuflar barcha zamonlarda quyidagi savollarga javob topish zaruriyati bilan to‗qnash kelganlar: 

falsafiy kategoriya sifatidagi «borliq» nima? 

bu atama nimaga nisbatan tatbiq etilishi mumkin? 

unga qanday falsafiy ma‘no yuklanadi? 
Bu savollarga keng javob berish falsafa tarixiga ham, mazkur tushunchaning etimologiyasiga 
ham murojaat etishni nazarda tutadi. Mazkur dastur bo‗yicha ta‘lim oluvchilar tarixiy-falsafiy kurs 
bilan tanish bo‗lishlari lozimligini hisobga olib, bu erda faqat falsafiy tafakkur tarixiga qisqacha 
to‗xtalamiz va mazkur muammoni anglab etish jarayonidagi muhim bosqichlarinigina qayd etamiz.