Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

sezgi, idrok va tasavvur
shaklida amalga oshadi. 
Sezgi
predmetning birorta 
tashqi xususiyatini (masalan, rangini, shaklini, ta‘mini) aks ettiruvchi yaqqol obrazdir
.
Idrok
predmetning yaxlit 
yaqqol obrazi bo‗lib, u mazkur predmet haqidagi turli xil sezgilarni sintez qilish natijasida hosil bo‗ladi. 
Aloxida olingan sezgilardan farqli o‗laroq, idrok berilgan predmetni boshqa predmetlardan (masalan olmani 
bexidan, nokdan va Shu kabilardan) fark qilish imkonini beradi
. 
Tasavvur
esa avval idrok etilgan predmetning 
obrazani ma‘lum bir signallar (berilgan predmet bilan ma‘lum bir umumiylikka ega bo‗lgan) ta‘sirida miyada 
qayta hosil qilishdan yoki Shu va boshqa obrazlar negizida Yangi obraz yaratishdan iborat hissiy bilish 
shaklidir
. Masalan, tanishingizga o‗hshagankishini uchratganda tanishingizni eslaysiz, yoki ko‗rmoqchi bo‗lgan 
imoratingizni mavjud imoratlar obrazlari yordamida yaqqol his qilasiz. 
Hissiy bilishning barcha shakllariga xos bo‗lgan xususiyatlari qatoriga quyidagilar kiradi: 
Birinchidan
, 
hissiy bilish ob‘ektning (predmetning yoki uning birorta xususiyatining) bevosita ta‘sir etishini taqozo etadi. 
Tasavvur ham bundan istisno emas. Unda obrazi qayta hosil etilayotgan (yoki yaratilayotgan) predmet emas, u 
bilan bog‗liq bo‗lgan boshqa predmet - signal ta‘sir etadi. 
Ikkinchidan
, hissiy bilish shakllari predmetning tashqi xususiyatlari va munosabatlarini aks ettiradi. 
Uchinchidan,
hissiy obraz predmetning yaqqol obrazidan iborat.
Turtinchidan
, hissiy bilish, konkret individlar tamonidan amalga oshirilganligi uchun ham, har bir alohida 
holda konkret insonning sezish qobilyati bilan bog‗liq tarzda o‗ziga hos xususiyatga ega bo‗ladi.
Beshinchidan
, hissiy bilish bilishining dastlabki va zaruriy bosqichi hisoblanadi. Usiz bilish mavjud bo‗la 
olmaydi. CHunki inson tashqi olam bilan o‗zining sezgi organlari orqali bog‗langan. Bilishning keyingi 
bosqichi, boshqa barcha shakllari sezgilarimiz bergan ma‘lumotlarga tayanadi.
Bundan kelib chiqadigan xulosa Shuki, hissiy bilish tafakkur bilan uzviy bog‗liq. Xususan, nazariy 
bilimlarning chinligi oxir-oqibatda emprik talqin qilish yo‗li bilan, ya‘ni tajribada bunday bilimlarning 

---

275 
ob‘ektini qayd etish orqali asoslanadi. O‗z navbatida, hissiy bilish, umuman olganda, aql tomonidan boshqarilib 
turadi, bilish oldida turgan vazifalarni bajarishga yo‗naltiriladi, ijodiy fantaziya elementlari bilan boyitiladi. 
Masalan, 
guvohlarning bergan kursatmalari asosida jinoyatchining portreti yaratiladi, yaqqol xis qilinadi va 
qidiriladi.
Bundan tashqari, ba‘zi hollarda hissiyotimiz bizni aldab qo‗yadi. Masalan, uzoqdan sizga qarab 
kelayotgan kishini tanishingizga o‗xshatasiz, lekin yaqinroq kelganda uning boshqa kishi ekanligi ma‘lum 
bo‗ladi. Boshqa bir misol. Endi tanishgan kishingiz haqidagi dastlabki taassurot (bu asosan uning tashqi 
tamondan ko‗rinishiga qarab hosil qilinadi), u bilan muloqotda bo‗lgandan keyin ozgaradi. Mana Shu o‗rinda