|
Sog‗liqni saqlash.
Aholi soni va uning yashash sharoiti, Shuningdek atrof muhit holati hozirgi davrning
yana bir global muammosi bilan uzviy bog‗liq.
Aksariyat kasalliklar va atrof muhitdagi antropogen
o‗zgarishlar o‗rtasida bevosita va bilvosita aloqa mavjud. Hozirgi odamlar avlodiga atrof muhit
ifloslanishining hali o‗rganilmagan yoki kam o‗rganilgan ko‗p sonli fizik (avvalo elektromagnit), kimyoviy
va biologik omillari ta‘sir ko‗rsatmoqda. Avvalo, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar aholisi kasalliklarining
tarkibi va xususiyatida Yuz bergan o‗zgarishlar ayni Shu hol bilan izohlanadi.
Bu erda yuqumli kasalliklar bartaraf etilgan bo‗lib, ular odamlar o‗limining asosiy sabablari
hisoblanmaydi. Lekin yurak-qon tomir kasalliklari, ruhiy kasalliklar sezilarli darajada ko‗paydi,
«sivilizatsiya kasalliklari» deb nomlangan butunlay Yangi kasalliklar: rak, OITS va boshqalar paydo bo‗ldi.
1
Каримов И.А. БМТ Саммити мингйиллик ривожланиш мақсадларига бағишланган ялпи мажлисидаги нутқ. –Т.:.
Ўзбекистон, 2010
267
Bunday kasalliklar, xususan yurak-qon tomir kasalliklari o‗sishining asosiy sabablari kam harakatchan
turmush tarzi, semirish, chekish, ruhiy zo‗riqish, stress holatlari ekanligi aniqlangan. Bu hodisalar insonga
tabiatning qudratli kuchlarini jilovlash va o‗zini jismoniy mehnatdan asosan xalos etish, mazkur ishni
mashinalar, texnika vositalariga yuklab, o‗ziga asosan aqliy mehnat, tartibga solish va nazorat qilish
funksiyalarini qoldirish imkonini bergan XX asr sivilizatsiyasining rivojlanish mahsulidir.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda boshqacha vaziyatni kuzatish mumkin: bu erda kasalliklardan azob
chekayotganlar soni rivojlangan mamlakatlardagidan ko‗proq, kasallikning oldini olish yoki davolanish
imkoniyati esa sezilarli darajada kamroqdir. Tibbiyot sifatining pastligi, qashshoqlik va antisanitariya tufayli
rivojlanayotgan mamlakatlarda bolalar o‗limi, bezgak, sil, traxoma, qoqshol bilan kasallanish darajasi,
epidemik yuqumli kasalliklarning paydo bo‗lish ehtimoli rivojlangan mamlakatlardagi holat bilan taqqoslab
bo‗lmaydigan darajada yuqoridir.
So‗nggi ma‘lumotlarga ko‗ra, dunyo bo‗yicha yurak qon-tomir kasalliklari kun sayin ortib bormoqda.
Bunday kasalliklar aksariyat hollarda o‗lim bilan tugaganligi sababli jamiyat uchun katta tahdid sanaladi.
Butunjahon sog‗liqni saqlash tashkiloti (WHO) hisobotiga ko‗ra, 2005 yilda yurak qon-tomir kasalliklaridan
17,5 million inson vafot etgan. Ushbu ko‗rsatgich barcha o‗lim holatlarining 30 foizini tashkil qiladi. Shu
jumladan, 7,6 million kishi yurak ishemik kasalligidan 5, 7 million kishi insult oqibatida hayotdan ko‗z
yumgan
97
. Hozirgi vaqtda o‗rnatilgan internatsional aloqalar natijasida davlatlar o‗rtasidagi ulkan yuk
oqimlari, odamlarning faol migratsiyasi va kengaygan iqtisodiy munosabatlar olamShumul xususiyat kasb
etdi va ko‗pgina yuqumli kasalliklarning tarqalish tezligini oshirdi. Notipik zotiljam, qush grippi, cho‗chqa
grippi kabi ilgari hech qachon mavjud bo‗lmagan, Yangi kasalliklarning paydo bo‗lishi sabablarini ham ayni
Shu erdan izlash lozim.
Ayni paytda Shuni ham alohida ta‘kidlash lozimki, XX-XXI asrda Yangi kasalliklar soni ko‗payib
borsada, kasalliklarga qarshi kurash vositalari ham takomillashib bormoqda. Jumladan, XXI asr fanining eng
katta yutug‗i sifatida 2008 yilda nemis olimi Xareld sur Xauzen (1936) ayollarda bachadan saratoni
kasalligini ―papiloma‖ virusi keltirib chiqarishini aniqlagan va unga qarshi emlash vositasini yaratgani
uchun Nobel mukofotiga sazovor bo‗ldi. Dunyo bo‗yicha umumiy saraton kasalligining 5%ini bachadon raki
tashkil qilar, va har yili ikki Yuz mingga yaqin ayollar Shu kasallikdan bevaqt olamdan ko‗z yumar edi.
Ushbu kasallikka qarshi vaksinatsiyaning ommalaShuvi Yuzlab ayollarning sog‗ligi garoviga aylanmoqda.
Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda, jumladan O‗zbekistonda ham 2009 yildan 12-14 yoshdagi
qizlarda bachadon saratoni kasalligiga qarshi emlash ishlari keng amalga oshirilmoqda. Xareld sur
Xauzenning kashfiyoti asr boshining eng buyuk kashfiyotlaridan biri sifatida e‘tirof etilmoqda.
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, O‗zbekistonda aholining reproduktiv salomatligi bo‗yicha davlat
dasturi qabul qilingan bo‗lib, unga ko‗ra barcha viloyatlarda skrining markazlari tashkil qilindi, ona va bola
salomatligining profilaktikasi, ―tez yordam‖ markazlarining faoliyati yo‗lga qo‗yildi, aholini notipik gripp
kasalligiga qarshi emlash ishlari rejali amalga oshirilmoqda. ―Bugungi kunda mamlakatimizning barcha
hududlarida bolalarning 98 foizidan ortig‗i oldini olish mumkin bo‗lgan infeksiyalarga qarshi emlanmoqda.
Buning natijasida difteriya, qizamiq kasalliklariga chalinish holatlari keskin kamayganini aytish darkor.
2010 yilda yuqumli kasalliklar bilan og‗rish holatlari, jumladan, meningikok infeksiyasi 28 foiz, epidemik
parotit 27 foiz, virusli gepatit 13 foizga kamaygani ana Shunday tadbirlar samarasidir‖
2
. Darhaqiqat, 1997
yilda 1 sonli yuqumli kasalliklar ilmiy tadqiqot institutida Yangi laboratoriyaning tashkil qilinishi
O‗zbekistonda (gippotit) odam organizmida sariq kasalligining nafaqat A va V virusi, balki S, D, E
viruslarini aniqlash imkonini yaratdi. ―Sog‗liqni saqlash tizimini tubdan isloh qilish va rivojlantirish, o‗ta
og‗ir yuqumli kasalliklarga barham berish hamda ularni kamaytirish borasida qat‘iy choralar ko‗rildi. Onalar
o‗limi darajasi 2 baravardan ko‗proq, bolalar o‗limi 3 baravar kamaydi....odamlarning o‗rtacha umr ko‗rishi
67 yoshdan 73 yoshgacha, ayollarning umr ko‗rishi esa 75 yoshgacha oshdi‖
1
. Zamonaviy diagnostika
texnologiyalaridan keng miqyosda foydalanishning yo‗lga qo‗yilishi, surunkali sariq kasalligining oqibati
bo‗lmish jigar serrozining kamayishiga va aholining umumiy umrguzaronligini oshishiga olib keldi.
97
Бобожонова Н. ―Ёшарган‖ хавфли тўлқин. -Т.: Ношир, 2008. –Б.23.
2
Каримов И.А. Мамлакатимизни модернизация қилиш йўлини изчил давом эттириш-тараққиѐтимизнинг муҳим омилидир.-
Т.: Ўзбекистон, 2010
1
Каримов И.А. БМТ Саммити мингйиллик ривожланиш мақсадларига бағишланган ялпи мажлисдаги нутқ. –Т.: Ўзбекистон,
2010.
268
Do'stlaringiz bilan baham: |
