Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Umuminsoniy qadriyatlar
– bu narsalar, hodisalar, g‗oyalarning jahon hamjamiyati uchun 
qadriyat sifatidagi ahamiyatidir. Umuminsoniy qadriyatlar qatoriga, birinchidan, jahon hamjamiyati 
aholisining aksariyati amal qiladigan ijtimoiy-siyosiy va axloqiy tamoyillar kiradi. Ikkinchidan, 
umuminsoniy qadriyatlar jumlasiga umuminsoniy ideallar, umumxalq maqsadlari va ularga 
erishishning asosiy vositalari (ijtimoiy adolat, insonning ha‘ni va qadr-qimmati, fuqarolik burchi va 
sh.k.) kiradi. Shuningdek, umuminsoniy qadriyatlar qatoriga tabiiy boyliklar hamda o‗z mohiyati va 
ahamiyatiga ko‗ra olamShumul xususiyat kasb etuvchi qadriyatlar: tinchlikni saqlash, 
qurolsizlanish, xalqaro iqtisodiy tartib muammolari ham kiradi. Umuminsoniy qadriyatlar – jamiyat 
va madaniyatning rivojlanishi mahsuli.
SHaxsiy, gruppaviy va umuminsoniy qadriyatlar bir-biri bilan ijtimoiy nuqtai nazardan 
uzviy bog‗liq. Falsafa uchun quyidagi savollar ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi: shaxsiy va 
ijtimoiy qadriyatlarning o‗zaro nisbati qanday, qaysi qadriyatlar ustunroq - ijtimoiy qadriyatlarmi 
yoki shaxsiy qadriyatlarmi, shaxsiy qadriyatlar ijtimoiy qadriyatlar ta‘sirida shakllanadimi yoki, 
aksincha, ijtimoiy qadriyatlar individlarning ehtiyojlari va manfaatlari muvofiqlashtirilishi 
natijasida vujudga keladimi? 
Falsafa tarixida bu savollarga aniq va uzil-kesil javob berilmagan. Masalan, relyativistik 
aksiologiya qadriyatlarni va ularga mos keluvchi baholarni insonning individual borlig‗i bilan 
belgilanuvchi manfaat yoki vaziyatdan keltirib chiqaradi. Relyativizmga qarama-qarshi o‗laroq, 
naturalistik yo‗nalish qadriyatlarni sub‘ekt tafakkuriga va uning nisbiy mulohazalariga bog‗liq 
emas, baholovchiga nisbatan birlamchi deb tasavvur qiladi. Freyd va ekzistensialistlar umumiy 

---

230 
qadriyatlarning ta‘sirini tan oladi, lekin ijtimoiy qadriyatlar tazyiqi inidividual qadriyatlar bilan 
to‗qnaShuvga sabab bo‗ladi va ularni chetga surib qo‗yadi, deb hisoblab, bu ta‘sirga salbiy baho 
beradi. Freyd fikriga ko‗ra, ijtimoiy nazorat nevrozlarning turli shakllarini vujudga keltirib, 
shaxsning moslaShuvchanligi yo‗qolishiga olib keladi. Freyd individning botiniy mayllari 
jamlangan ruhiyati bilan uning ongidan jamiyat talablariga zid bo‗lgan g‗oyalarni siqib chiqaruvchi 
madaniyat o‗rtasida konflikt mavjudligini ko‗radi. Tabiiy asoslar va madaniyat qadriyatlarining 
to‗qnaShuvi inson baxtining kamayishiga, individning o‗z tabiiy mayllarini cheklashga qodir 
emasligi bilan bog‗liq bo‗lgan jamiyat oldida aybdorlik hissining kuchayishiga olib keladi.