Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

XVIII asr Evropa falsafasining ma‟rifiy xususiyati. 
Evropada XVIII asr falsafasi XVII asr 
g‗oyalarini davom ettiradi va rivojlantiradi. Bu davrda falsafiy tafakkur fan va ijtimoiy amaliyot 
sohasida erishilgan yutuqlarni umumlashtiradi. Falsafiy g‗oyalar yanada kengroq targ‗ib qilinadi, 
chunki XVII asrda falsafiy asarlar faqat lotin tilida yozilgan va ular bilan tanishish imkoniyatiga 
ega kishilar doirasi ancha tor bo‗lgan; XVIII asrda faylasuflarning asarlari ular qaysi mamlakatda 
yashasa, Shu mamlakat tilida yozilgan va nashr etilgan.
XVIII asr falsafasida tabiat hodisalarini tushuntirishga nisbatan qarashlarda materializm 
sezilarli darajada rivojlanadi. Fransuz materializmi tarixiy ahamiyat kasb etadi: u o‗rta asrlar 
sxolastikasiga qarshi chiqibgina qolmasdan, balki o‗z dunyoqarashi va dunyoviy manfaatlarini ham 
asoslashga harakat qiladi.
Albatta, XVIII asr falsafasi o‗ziga xos xususiyatlarga ega: unda materialistik dunyoqarash 
mo‗ljallari ham, idealistik dunyoqarash mo‗ljallari ham, ateistik va deistik qarashlar ham mavjud. 
Aksariyat hollarda idealizm va materializm, din va fan yonma-yon turadi.
Shuni qayd etish lozimki, XVIII asr falsafasi avvalo ma‘rifat falsafasi sifatida rivojlangan; 
qomuslar va lug‗atlar, pamfletlar va boshqa nashrlarda ilmiy va falsafiy g‗oyalar keng ommaga 
tuShunarli tarzda atroflicha bayon etilgan.
Ma‘rifat davri falsafasiga 
P.Gassendi
(1592-1655) asarlari, uning atomistik materializmi, 
Epikur g‗oyalari, etikasi, sxolastikaning tanqidi, R.Dekart, P.Beyl (1647-1706) asarlaridagi diniy 
dogmatizmning tanqidi zamin yaratdi.

---

113 
XVII-XVIII asrlar Evropa falsafasiga ingliz ma‘rifatchilari J.Lokk va D.YUm, XVII asr nemis 
ma‘rifatchisi G.Leybnits, Shuningdek buyuk olim I.Nyuton falsafasi ham kuchli ta‘sir ko‗rsatdi. 
XVIII asr Ma‘rifat falsafasida ikki yo‗nalish: Volter, Russo, Volf, Monteske va boshqalarning 
deistik materializmi hamda Mele, Didro, Golbax, Gelvetsiy, Lametri kabi olimlarning asarlarida 
Nyuton, Galiley, Dekartning materialistik tabiatShunosligi negizida deizm nazariy asoslarining 
tanqidi farqlanadi.