Ўзбекистон республикаси марказий банки

ҳукумат 
операциялари таъсирини 
ҳам моделлаштириш бўйича чоралар 
кўрилмоқда. 
Халқаро амалиётда кунлик кўрсаткичлар бўйича мавсумийликни 
моделлаштиришда марказий банклар томонидан асосан 2 хил 
ARIMA
ва 
Структуравий вақт қаторлари
(Structural Time Series) 
моделларидан 
фойдаланилади. Структуравий вақт қаторлари моделида кўрсаткичлар 
тренд, мавсумий ва ноодатий
компонентларга ажратилади ва Калман 
фильтри ёрдамида прогноз қилинади. 
ARIMA моделида
эса 
ўзгарувчининг турли мавсумийлик ва календарь таъсирларини ўзида акс 
эттирувчи шартли ўзгарувчилар (“dummy variables”) киритилади. 

---

Ўзбекистон Республикаси Марказий банки
 
ПУЛ-КРЕДИТ СИЁСАТИНИНГ 2022 ЙИЛ ВА 2023-2024 ЙИЛЛАР
ДАВРИГА МЎЛЖАЛЛАНГАН АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
96
 
Моделнинг 
авторегрессив қисми
(AR 
– Auto-regressive) эрксиз 
ўзгарувчининг (бизнинг моделда муомаладаги нақд пул маблағлари 
қолдиғи ўзгариши) ўзининг олдинги қийматларининг функцияси 
эканлигини тахмин қилса, 
ўртача ҳаракатланиш қисми
(MA 
– Moving 
average) эса доимий тасодифий шокларни қўшиш имконини беради. 
Муомаладаги нақд пул маблағлари қолдиғи ўзгариши мавсумий 
характерга эга бўлиб, ундаги 
мавсумийликлар
қуйидаги шартли 
ўзгарувчилар орқали қамраб олинади: 
1) 
ҳафталик:
муомаладаги нақд пулларнинг ҳафта якунидан олдин 
(жума кунлари) ортиши кузатилиб, дам олиш кунларида аҳолига 
банкоматлардан ечиб олиш учун етарлича маблағларнинг 
жойлаштирилиши билан изоҳланади; 
2) 
ойлик:
иш ҳақи ва пенсия тўловларининг амалга оширилиши 
сабабли ойнинг биринчи ярмида муомаладаги нақд пул ҳажмининг 
ортиши ҳамда солиқ ва бошқа мажбурий тўловларнинг амалга 
оширилиши ҳисобига ойнинг иккинчи ярмида қисқариши кузатилади; 
3) 
йиллик:
асосан II-III чоракларда муомаладаги нақд пулларнинг 
ортиши ҳамда қолган чоракларда қисқариши кузатилади ва бу аҳоли 
харид фаоллигининг айнан ушбу даврда сезиларли ортиши билан 
тушунтирилади; 
4)