‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

N a’matakni o ‘stirish agrotexnikasi. 
N a’matak turlari ko‘p 
urug‘ va meva berishi bilan birgalikda urug‘lari qiyin unuvehi 
urug'lar qatoriga kiradi. Haqiqatan ham tabiatda bu o ‘simlikni yosh 
nihollari kamdan-kam hollarda uchrashi kuzatilgan.
0 ‘zbekiston sharoitlarida n a ’matak urug‘larini tayyorlash uehun 
avgusi oyining oxiri-sentabr boshlarida o ‘simlik mevasi sarg‘ish- 
qizg‘ish rangga o ‘ta boshlaganda yig'iladi. 0 ‘simlik mevalari 
urug'idan ajratilib, 1 qism urug‘ 3 qism yuvilgan daryo qumi bilan 
aralashtiriladi, ya’ni stratifikatsiya qilinadi. Aralashma 60-70 sm 
chuqurlikdagi o ‘raga solinib usti yopilgan holda, har 10-15 kunda 
namlab aralashtirilib turiladi.
U rug‘lar shu usulda stratifikatsiya qilinganda ulami unuvchan- 
ligi ortadi. Tayyorlangan urugMar kuzda 30-35 sm chuqurlikda hay- 
dalgan, organik o ‘g‘it va fosforli o ‘g 'itlar bilan o ‘g ‘itlangan, boro- 
nalab tekislangan yerlarga (crta bahorda), qator oralig‘i 60-70 sm li 
egatlarga 2 sm chuqurlikda ekib chiqiladi. Ekilgan urug'lam i ustiga 
1 sm qalinlikda mayda ko‘p yillik go‘ng yoki yog‘och qipig‘i bilan 
mulchalanadi bu tadbir tuproq namini saqlashga yordam beradi. Shu 
bilan birga nihollarni sovuq urishidan asraydi.
Bahom ing kelishiga qarab, dastlabki nihollar mart oyining bi- 
rinchi-ikkinchi dekadasida o ‘sib chiqadi. Aprel oyida nihollar be- 
gona o ‘tlardan tozalanib, qator oralariga ishlov beriladi. Bu davrda 
nihollar har oyda 3-4 martadan sug‘orilib, qator oralari kultivatsiya 
qilinadi. May-iyun va iyul oylarida gektar hisobiga 50-60 kg azotli 
o ‘g ‘itlar bilan oziqlantirish nihollarni yaxshi o ‘sishiga yordam be­
radi.
N a ’matak o ‘simligida un shudring kasalligi tez tarqalishi mum- 
kinligini hisobga olgan holda aprel oyidan boshlab har oyda ikki
181

---

martadan oltingugurt kukuni purkab turiladi. K o‘chatlam i iyun va 
iyul oylarida begona o ‘tlardan tozalab har 10-12 kunda sug'orib turi­
ladi. Kech kuz oylariga borib ko‘chatlar tayyor b o ‘ladi. K o‘chatlami 
kuz oylarida yoki erta bahorda qator oralig'i 4 m, ko‘chat oralig‘i 3 
m qilib o ‘tqazib sanoat n a’matakzorlarga ekiladi.
N a’matak turlarini vegctativ ko‘paytirish urug‘idan ko'paytirish- 
ga nisbatan ancha qulayligi mavjud, shu bilan birga ulami tezroq 
hosilga kirishi ham kuzatilgan. Bu usul bilan ko‘paytirishda 20-30 
sm uzunlikda o'sim lik novdalaridan olinib qalamchalar tayyorlana­
di. Ulami uchki tomonlarini yuqoriga qilib bog‘-bog‘ qilinib yerga 
k o ‘mib qo'yiladi. Mart oyining boshlarida ushbu qalamchalami qa­
tor oralig'i 60-70 sm, ko‘chat oralig'i 30-35 sm qilib ekib chiqiladi. 
Qalamchalami 10-12 sm qismi tuproqdan chiqib turishi kerak.
O'simlikni bir yil mobaynida yaxshi parvarishlab o'stiriladi.
Ikkinchi yilga borganda tayyor bo'lgan ko'chatlar mart oyining 
birinchi o 'n kunligida plantatsiyalarga oldindan tayyorlangan yer- 
larga qator oralig'i 4 m, k o 'ch at oralig'i 3 m sxem ada ekib chi­
qiladi. O 'sim likni ekishda ko'chat va qator oralig'iga ishlov berish 
va uning hosilini terib olish hisobga olinishi lozim. N a’matak ekil- 
gan qatorlar ariqchalardan sug'oriladi. Egatlardagi tuproq to 'la nam- 
lanadigan darajada jildiratib sug'oriladi, keyin kultivatsiya qilinadi, 
chuqurlardan o'sib chiqqan yirik begona o 'tlar qo'lda yulib tashla­
nadi. Bunda shuni ham nazarda tutish kerakki, kultivatsiya chuqur 
botganida yoki qo'l kuchi bilan chuqur chopilganida ildiz tarm og'i 
zararlanishi mumkin.
Ildiz zararlangan yerda o'sim lik bachkilari ko'payib ketadi, u 
ona o'sim likni rivojlanishiga xalaqit beradi, tup hosili kamayadi. 
Hosil bo'lgan ildiz bachkilari asta olib tashlanishi kerak. Agar un­
ing ildiz tarm og'i yaxshi rivojlangan bo'lsa, ulam i ko'chat sifati­
da nobud bo'lgan ko'chatlar o'm iga ekiladi. Agar ildizlari yaxshi 
rivojlanmagan, kesilgan bo'lsa, yaxshi rivojlanguniga qadar alohida 
yerga o'tqazib qo'yiladi.
Tavsiya etilgan agrotexnikaga qat’iy amal qilinganda navli n a ’- 
mataklar ekilganidan keyingi ikkinchi yili mevaga kiradi. K o'chatlar
2-3 yili va undan keyingi yillarda qiyg'os mevaga kiradi.

---

Na’matak ekilgan ycrlarga gektar hisohign I К) кд a/o l, HO kg 
I'osfor va 60 kg kaliy o ‘g ‘iti beriladi. 0 ‘g ‘i(lai 
sug'or
islnlan oldin 
bcrilishi maqsadga muvofiq bo'ladi. N a’matak poyalun 5 yilgacha 
o ‘sib turadi, keyin ular yangi o ‘sib chiqqan novdalai bilan nltnashi- 
nadi. Eski novdalari vaqti-vaqti bilan qirqib olib tashlanadi I lai 6-7 
yilda n a’matakning barcha yer ustki novdalari olib tushlanib, yo- 
shartirilgan n a ’matakzor bir yildan keyin gullaydi va mevaga kiradi.
N a’matakning asosiy kasalligi yaproq va yosh poyalari, sliox- 
chalarga kuyasimon zam burug' tushishidir. Unga qarshi kurashisli 
uchun o ‘simlik oltingugurt kukuni bilan seven qorishmasi vositasida 
ishlov beriladi. Har gektar yerga 20-30 kg oltingugurt va 1-2,4 kg 
seven solinadi.
N a ’matakzorda agrotexnik tadbirlami o ‘tkazishda qalin qoTqop 
kiyish zarur b o ‘ladi. Unga ishlov berishda va ulardan foydala- 
nishda maxsus ko ‘nikma va bilimga ega bo'lgan mutaxassislar 
shug'ullanishi kerak.