‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Zaytun, Yevropa zaytuni (М аслина европейская)-
Olea europaea L.
Zaytun daraxti Zaytundoshlar — 
Oleaceae
oilasiga mansub 
bo‘lib, balandligi 3-7 m gacha у etadi gan doim yashil daraxt. Barglari 
nishtarsimon yoki cho‘ziq shaklda, qalin, tekis qirrali, ustki tomoni 
to‘q yashil, pastki tomoni kulrang bo‘lib, poyasi bilan shoxlarida 
qisqa bandi bilan qarama-qarshi o ‘mashgan. Mayda, ko‘rimsiz 
gullari shingilga yoki kam shoxli g ‘ovakka to ‘plangan. Mevasi -
tuxumsimon yoki sharsimon danakli ho‘l meva.
Zaytun may- iyun oylarida gullaydi, mevasi sentabr- dekabrda 
pishadi. Bu qimmatli daraxt 0 ‘rta yer dengizi atroflarida, Qrim, 
Kavkaz va Markaziy Osiyoning janubiy subtropik mintaqalarida 
o ‘stiriladi. Zaytun eng qadimgi madaniylashtirilgan daraxt turi hisob­
lanadi. Mevasidan olinadigan moyi qimmatli xomashyo hisoblana­
di. Mevalari to‘liq yetilganda ehtiyotlik bilan y ig ‘ib olinadi va moy 
olish uchun zavodlarga yuboriladi. M evasida 70%, urug‘ida 30% 
zaytun moyi b o ‘ladi.
Moy emulsiyasi buyrak, o ‘t pufagi va o ‘t yo‘llari, jigar, qovuq va 
siydik yoMlarida paydo bo‘lgan toshlami tushirishda hamda m e’da- 
ichak kasalliklarida qoMlaniladi. Moyidan yana b a ’zi dori mod­
dalaming eritmalari va surtmalarini tayyorlash uchun foydalaniladi. 
Bundan tashqari, moyi yumshoq surgi ta’siriga ega. U «Olimentin», 
«Sistenal», «Enatin», «Rovatin», «Rovaxol» kabi kompleks pre­
paratlar tarkibiga kiradi. Zaytun moyi xazmi yengil shifobaxsh 
bo‘lib, oziq-ovqat maqsadlarida keng ishlatiladi va undan texnikada 
ham foydalaniladi.

---

3-rasm.
Yevropa zaytuni (Маслина европейская)-0/еа 
europaea L.
Oddiy a n j ir - (Инжир обыкновенный) - Ficus carica L,
Bu mevali o ‘simlik Tutdoshlar -
M oraseae
oilasiga mansub 
bo‘lib, bo‘yi 8 m gacha yetadigan buta yoki kichik daraxt. Barglari 
yirik umumiy k o ‘rinishi yumaloq-tuxumsimon yoki tuxumsimon, 
uch-besh b o ‘lakli b o iib , uzun bandi yordamida poyasi bilan shox- 
larida ketma-ket joylashgan. Mayda, k o ‘rimsiz gullari noksimon, 
uchi te sh ik to ‘pgulning ichiga o ‘rnashgan. Mevasi - noksimon yoki 
yassi sariq yoki to ‘qqizil-qo‘n g ‘ir rangli, sershira to ‘p meva.
Anjir yovvoyi holda Tojikiston, Turkmaniston janubidagi quruq 
subtropikhududda va Kavkaz subtropiklarida uchraydi. Anjir 0 ‘zbe- 
kistonda, Qozog'iston, Rossiyaning Krasnodar o'lkasi, Kavkaz va 
Qrimda madaniy holda ko'plab navlari o'stiriladi, ulami sovuqdan 
saqlash uchun qishga ko‘miladi. Tibbiyotda anjiming bargi va me­
vasi ishlatiladi. Mevasi tarkibida 20,3% gacha (quritilganida 75%) 
qandlar, vitamin V va S, karotin, organik (oksalat, limon, olma, sir- 
ka) kislotalar, fitsin, amilaza va proteinaza fermentlari va boshqa

---

biologik faol moddalar, bargida furokumarinlar (psoralen, bergapten 
va boshqalar) bor. Mevasi surgi dori - kafiol tarkibiga kiradi.
Bargining furokumarinlar summasi preparati — psoberan eritma 
va tabletka xolida pes - vitiligo kasalligini davolashda ishlatiladi. 
Anjir mevasi tarkibida fitsin fermenti bo‘lgani uchun u yana trombo- 
emboliya kasalligini, ko‘p miqdorda qandlar va kaliy tu/lari saqla- 
ganligi uchun yurak-qon tomir kasalliklarini davolashda qo‘ llaniladi. 
Abu Ali ibn Sino anjir mevasini balg'am k o ‘chiruvchi vosita sifatida 
ycyishni, yoHalni qoldirish uchun mevasini sutda pishirib, so‘ng 
iste’mol qilishni buyurgan. Anjir mevasi xalq tabobatida gastrit, su- 
runkali qabziyatni davolash uchun hamda balg‘am ko‘chiruvchi va 
siydik haydovchi vosita sifatida ishlatiladi.
4-rasm.
Oddiy anjir (Инжир обыкновенный)— 
Ficus carica L.
Sutda pishirilgan mevasi yoki uning qaynatmasi (ba’zan meva- 
sining o ‘zi) ko‘krak yumshatuvchi dori sifatida y o ‘tal, ko‘kyo‘tal,

---

traxeit, bronxit va nafas y o ‘Hanning boshqa shamollash kasallikla­
rini davolash uchun qo'llaniladi. Nafas yo'llari kasalligida qaynat- 
masi bilan tomoq chayiladi, yaralarga issiq qaynatmasiga ho'llangan 
doka bog'lanadi. Kamqonlik kasalligida quvvatlantiruvchi vosita si­
fatida anjir mevasini iste’mol qilish buyuriladi.