‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Vitamin 
U, 
(m etilm etioninsulfoniy xlorid).
Karam va boshqa 
sabzavotlarda uchraydi. Dori preparatlari m e ’da va o ‘n ikki barmoq 
ichak yarasida, surunkali gastrit va boshqa kasalliklarni davolashda 
ishlatiladi.
Alkaloidlar. 
O 'sim liklar (qisman hayvonlar) to'qim alarida tay- 
yor holda uchraydigan asosli (ishqoriy) xossaga va kuchli fiziologik 
ta ’sirga ega bo'lgan, molekulasida azot saqlovchi murakkab organik 
birikmalar hisoblanadilar. Alkaloidlar asosan yuqori o'sim liklarda 
uchraydi, tuban o'sim liklarda juda kam uchraydi. Alkaloidlaming 
miqdori o'sim liklarda 2-3% gacha (quruq vazniga nisbatan) bo'ladi.
Alkaloid tennini 1819-yilda tadqiqotchi Maysner tomonidan 
taklif etilgan. O 'sim lik tarkibida 1-3% alkaloidlar bo'lsa, u alka- 
loidlarga boy o'sim lik hisoblanadi. Masalan xin daraxtida 15-20% 
xinin alkaloidi uchraydi. O 'sim liklarda odatda bir necha alkaloid­
lar uchrashi mumkin, masalan pushti katarantus o'sim ligida 60 ga 
yaqin alkaloid uchrashi qayd etilgan [13].
Alkaloidlar hosil qilish irsiy xususiyat hisoblanib, avloddan 
avlodga o'tkaziladi. K o'knoridan ajratib olingan 26 ta alkaloid- 
laming asosiy qismini morfin va narkotin alkaloidlari tashkil etadi. 
Alkaloidlar achchiq bo'lib, suvda eruvchan va kristall ko'rinishida 
ajratib olinadi. Sobiq Ittifoqda tarkibida alkaloidlar bo'lgan o'sim - 
liklami o'rganishda akadcmik A.l*. Orexov va uning shogirdlari 
katta ishlami amalga oshirganlar.
Respublikamiz florasidagi alkaloidli o'sim liklam i o'rganishda 
akadcmiklar O.S. Sodiqov [26] va S.Yu. Yunusovlar [33] salmoqli 
ilmiy tadqiqot ishlarini o'tkazganlar. Hozirgi paytda o'simliklardan 
5000 ga yaqin alkaloidlar ajratib olingan, 3000 tasining kimyoviy 
strukturasi aniqlangan. Ushbu olimlar 1968-yilgacha MDH flo-

---

Iusidiij'j o'sim liklarda uchraydigan 500 ta alkaloidlami aniqlangan 
lio'lishsa, l ‘M I-yilga kclib o'rganilgan alkaloidlarning soni 1096 
1ици yctgan. Ular MDH florasida uchraydigan 466 ta o'sim lik turidan 
n|inlib olingan. Ushbu alkaloidlarning 688 tasi O 'zR FA O 'sim lik 
moddalari kimyosi instituti alkaloidlar kimyosi laboratoriyasi ilmiy 
Hodimlari tomonidan ajratib olingan. [33].
Alkaloidlar yopiq urug'lilar tarkibida ko 'p uchraydi, ayniqsa 
dukkakdoshlar, sho'radoshlar, paslendoshlar oilalari vakillari alka- 
loidlarga boy o'sim liklar hisoblanadilar.
Alkaloidlar ko'pincha rangsiz, optik faol, hidsiz, achchiq maza-
1
1
. uchuvchan bo'lm agan kristall yoki am orf modda. Sof holidagisi 
spirt va boshqa organik erituvchilarda eriydi, kislotalar bilan hosil 
qilgan tuzlari suvda va spirtda yaxshi eriydi.
Ba’zan rangli, suyuq va uchuvchan alkaloidlar ham uchraydi. 
Aksariyat, alkaloidlar azot saqlovchi getrotsiklik birikmalam- 
mg hosilalari bo'lgani uchun ular shu birikmalar asosida sinflarga 
(pirrollizidin, piridin, xinolizidin, xinolin, izoxinolin, indol, purin 
hosilalariga va boshqalarga) bo'linadi. Alkaloidlar va ulami saqlov­
chi o'sim liklar 
zaharlidir!
Bir qator alkaloidlar (morfin, kodein, glautsin, tropin, giossia- 
min, kofein, strixnin, xinin, xinidin, platifillin va boshqalar), ulami 
saqlovchi o'sim liklam ing preparatlari muhim dorivor vosita sifa­
tida tibbiyotda turli kasalliklarni davolash uchun hamda xalq xo‘- 
jaligining boshqa tarmoqlarida qo'llaniladi