Тажриба даласи тупроғининг сув ўтказувчанлиги
Муддати
|
Вариантлар
|
Кузатув соатлари
|
6 соатда сингган сув миқдори,
м3/га
|
Сув ўтказувчанлик
тезлиги, ўртача
6 соатда, мм/мин
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
2014-2015 йил
|
Вегетация бошида
|
|
252,3
|
175,3
|
131,1
|
122,5
|
95,3
|
91,1
|
867,6
|
0,241
|
Вегетация охирида
|
В-1
|
248,4
|
168,2
|
128,7
|
119,3
|
92,8
|
88,6
|
846,0
|
0,235
|
В-2
|
243,3
|
163,3
|
127,1
|
116,7
|
91,1
|
88,4
|
829,9
|
0,231
|
2015-2016 йил
|
Вегетация бошида
|
|
262,4
|
186,2
|
152,4
|
123,7
|
98,2
|
94,5
|
917,4
|
0,255
|
Вегетация охирида
|
В-1
|
251,8
|
174,6
|
134,7
|
118
|
96,2
|
92,4
|
867,7
|
0,241
|
В-2
|
244,1
|
165,6
|
129,4
|
117,2
|
95,7
|
91
|
843
|
0,234
|
Умуман олганда, вегетация охирига бориб тупроқнинг сув ўтказувчанлиги камроқ бўлганлигини суғориш меъёри юқори бўлганлиги натижасида тупроқнинг ҳажм массаси ортиб, ғоваклиги эса камайиши билан боғлаш мумкин. Чунки, бу хусусият сув ўтказувчанликни камайишига ўз таъсирини кўрсатиши мумкин.
3.2. Тупроқнинг чекланган дала нам сиғими
Тупроқнинг чекланган дала нам сиғими ёки сув ушлаб туриш хусусияти қатламдаги капилярларда энг кўп миқдордаги сувни қуйи қатламга сезиларли даражада силжитмасдан узоқ вақт давомида ҳаракатсиз ушлаб туриш билан тавсифланади. Чекланган дала нам сиғими (ЧДНС) дала тажриба тупроғида тадқиқотнинг бошланиш даврида сув бостириш усули билан 2Х2 метр ўлчамли бўлган майдончада аниқланди. 3.1.3.- жадвал маълумотларининг кўрсатишича тажриба майдонида 2014 йилда ўртача 0-100 см ли қатламда тупроқ намлиги (ЧДНС) га нисбатан 20,5-22,3 % гача ўзгарган бўлса, 2016 йилда бу кўрсаткич 20,6 % дан 21,8 % гача ўзгарганлигини кўришимиз мумкин бўлади.
Тупроқнинг чекланган дала нам сиғими, (ЧДНС)
3.2.1.- жадвал
Тупроқ қатлами
|
ЧДНС нисбатан, %
|
2014 йил
|
2015 йил
|
2016 йил
|
Тупроқ оғирлигига нисбатан %
|
Тупроқ ҳажмига нисбатан %
|
Тупроқ оғирлигига нисбатан %
|
Тупроқ ҳажмига нисбатан %
|
Тупроқ оғирлигига нисбатан %
|
Тупроқ ҳажмига нисбатан %
|
0-10
|
18,9
|
23,6
|
17,6
|
22,4
|
18,2
|
23,1
|
10-20
|
20,7
|
26,3
|
20,3
|
26,0
|
19,3
|
24,9
|
20-30
|
21,3
|
27,5
|
20,9
|
27,6
|
19,8
|
25,9
|
30-40
|
21,8
|
29,2
|
20,6
|
28,0
|
20,2
|
26,9
|
40-50
|
21,1
|
28,5
|
21,2
|
28,6
|
20,9
|
28,4
|
50-60
|
19,6
|
25,9
|
20,2
|
26,5
|
20,6
|
27,4
|
60-70
|
19,2
|
25,7
|
19,4
|
25,8
|
18,7
|
25,1
|
70-80
|
20,4
|
28,6
|
19,8
|
28,1
|
19,2
|
26,7
|
80-90
|
20,9
|
29,7
|
20,6
|
29,0
|
19,8
|
27,7
|
90-100
|
21,3
|
30,5
|
21,2
|
30,3
|
20,9
|
29,5
|
0-30
|
20,3
|
25,8
|
19,6
|
25,3
|
19,1
|
24,6
|
0-50
|
20,8
|
27,0
|
20,1
|
26,6
|
19,7
|
25,8
|
0-70
|
20,4
|
26,7
|
20,0
|
26,4
|
19,7
|
25,9
|
0-100
|
20,5
|
27,5
|
20,2
|
27,2
|
19,8
|
26,5
| Кузатувларимиз давомида 2014 йилда тажриба даламизда тупроқнинг намлиги мос равишда 0-30 см қатламда 20,3 % дан 0-100 см қатламда 20,5 % гача ошганлигини кузатишимиз мумкин бўлади.
2015 йилда чекланган дала нам сиғими 0-30 см қатламида қуруқ тупроқ вазнининг 19,6 % ини, 0-50 см қатламда 20,1 % ини, 0-100 см ли қатламда эса 20,2 % ни ташкил қилган бўлса, 2016 йилда эса бу қиймат 0-30 см қатламда 19,1%, 0-50 см ли қатламда 19,7 %, 0-100 см қатламда эса 19,8 % ни ташкил этди. Ғўзани мўлжалланган сув тартибини белгилашда шу маълумотлар асос қилиб олинди. Бу кўрсатгич умуман механик таркиби ўртача бўлган ўтлоқи тупроқларга хос ҳисобланади.
3.3. Тажриба даласи тупроғининг суғоришдан
олдинги намлиги
2015-2016 йиллар маълумотларига кўра, ғўзани суғоришда кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғорилган вариантда июнь ойининг 3 ўн кунлигида унинг оғирлигига нисбатан йиллар бўйича 13,2-13,3 % нам мавжудлиги маълум бўлди ва 27-17 июнь ойларида ғўза суғорилди. Тажрибанинг хўжалик шароитида эса 2016 йили 17 июнь ойида 1-сув берилди. Ушбу маълумотлар 3.3.1. ва 3.3.2.- жадвалларда келтирилган.
3.3.1.- жадвал
Йиллар бўйича суғориш олдидан тажриба ўтказилаётган майдоннинг тупроқ намлиги, %
Горизонт-лар,
см
|
Тупроқ намлигининг аниқлаш муддатлари
|
65-75-65% ,ЧДНС га нисбатан тупроқ намлиги 2015й
|
65-75-65% ,ЧДНС га нисбатан тупроқ намлиги 2016й
|
27.06
|
18.07
|
6.08
|
25.08
|
10.09
|
17.06
|
8.07
|
28.07
|
15.08
|
1.09
|
0-10
|
5,6
|
11,6
|
10,3
|
12,4
|
9,3
|
5.6
|
11,6
|
10.3
|
11,1
|
9,3
|
10-20
|
9,3
|
12,0
|
12,5
|
12,5
|
10,8
|
9.3
|
13.1
|
11.5
|
12,8
|
10,8
|
20-30
|
13,1
|
12,4
|
13,8
|
13,5
|
12,1
|
13.1
|
13.8
|
13.8
|
13.6
|
12,1
|
30-40
|
15,1
|
13,6
|
14,9
|
13,9
|
12,3
|
15.1
|
14.4
|
14.7
|
13,9
|
12,3
|
40-50
|
15,9
|
14,6
|
15,4
|
14,1
|
13,3
|
16.0
|
15.1
|
15.4
|
14,7
|
13,3
|
50-60
|
16,5
|
17,5
|
16,1
|
15,4
|
13,7
|
16.6
|
16.1
|
16.2
|
15,7
|
13,7
|
60-70
|
17,2
|
18,0
|
16,9
|
16,8
|
14,9
|
17.3
|
16.6
|
17.1
|
16.8
|
14,9
|
70-80
|
-
|
19,2
|
17,1
|
18,3
|
16,4
|
-
|
17.8
|
17.6
|
18.1
|
16,4
|
80-90
|
-
|
19,3
|
18,6
|
19,0
|
17,0
|
-
|
18.4
|
18.4
|
19,1
|
17,0
|
90-100
|
-
|
19,5
|
18,6
|
21,5
|
17,2
|
-
|
19.1
|
19.2
|
20,1
|
17,2
|
0-100
|
13,2
|
15,7
|
15,1
|
15,6
|
13,7
|
13.3
|
15.6
|
15.4
|
15,5
|
13,7
|
|
62,9%
|
74,7%
|
71,9%
|
74,5%
|
65,2%
|
63.2%
|
74.6%
|
73.5%
|
74.2%
|
65.5%
|
3.3.2.- жадвал
Горизонт-лар,
см
|
Тупроқ намлигининг аниқлаш муддатлари
|
65-75-65% ,ЧДНС га нисбатан тупроқ намлиги 2016й(эгилувчан қувурлар билан суғориш усулида)
|
65-75-65% ,ЧДНС га нисбатан тупроқ намлиги 2016й(ишлаб чиқариш шароитда анъанавий усулда суғориш)
|
17.06
|
8.07
|
28.07
|
15.08
|
1.09
|
17.06
|
8.07
|
28.07
|
15.08
|
1.09
|
0-10
|
5.6
|
11,6
|
10.3
|
11,1
|
9,3
|
5.7
|
10.1
|
10.3
|
11.0
|
9.2
|
10-20
|
9.3
|
13.1
|
11.5
|
12,8
|
10,8
|
9.5
|
11.3
|
11.4
|
12.6
|
10.8
|
20-30
|
13.1
|
13.8
|
13.8
|
13.6
|
12,1
|
12.8
|
13.6
|
13.9
|
13.4
|
11.5
|
30-40
|
15.1
|
14.4
|
14.7
|
13,9
|
12,3
|
14.9
|
14.5
|
14.7
|
14.6
|
11.9
|
40-50
|
16.0
|
15.1
|
15.4
|
14,7
|
13,3
|
15.8
|
15.2
|
15.4
|
14.9
|
12.2
|
50-60
|
16.6
|
16.1
|
16.2
|
15,7
|
13,7
|
16.4
|
16.0
|
16.2
|
15.8
|
13.2
|
60-70
|
17.3
|
16.6
|
17.1
|
16.8
|
14,9
|
17.2
|
17.0
|
17.1
|
16.9
|
14.1
|
70-80
|
-
|
17.8
|
17.6
|
18.1
|
16,4
|
-
|
17.4
|
17.6
|
17.8
|
15.1
|
80-90
|
-
|
18.4
|
18.4
|
19,1
|
17,0
|
-
|
18.2
|
18.4
|
18.6
|
16.1
|
90-100
|
-
|
19.1
|
19.2
|
20,1
|
17,2
|
-
|
19.0
|
19.2
|
19.6
|
17.2
|
0-100
|
13.3
|
15.6
|
15.4
|
15,5
|
13,7
|
13.2
|
15.2
|
15.4
|
15.5
|
13.1
|
|
63.2%
|
74.6%
|
73.5%
|
74.2%
|
65.5%
|
62.8%
|
72.3%
|
73.3%
|
73.7%
|
62.2%
|
ЧДНС га нисбатан тупроқ намлиги тажриба вариантида хўжалик шароитида олиб борилган назорат вариантига нисбатан суғоришлар бўйича мос равишда 0,4-2,3-0,20,5-3,3%га фарқ қилди. Шундан кўриниб турибдики, тажриба даласининг тупроқ намлиги ҳаво хароратига ва ёғингарчилик миқдорига бевосита боғлиқ ҳолда ўзгаради. Энг асосийси, тажрибада мўлжалланган сув тартиби қарийиб сақланган, назарий ҳолатда қўйилган тартиблар амалда кичик тафовут билан бажарилган, суғориш тартибига асос яратилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |