Ўзбекистон республикаси ‎‎Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги

Ғўзани суғориш меъёрининг тупроқни шўрланиш даражасига таъсири
3.6.1 жадвал

Вариантлар	Қатлам (см)	Вегетация бошида				Вегетация охирида
		CL	HCO3	SO4	қуруқ қолдиқ	CL	HCO3	SO4	қуруқ қолдиқ
2015 йил
Кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғориш.	0-30	0,011	0,023	0,051	0,172	0,015	0,026	0,054	0,190
	0-100	0,009	0,020	0,044	0,141	0,012	0,023	0,046	0,155
Хўжалик шароитида	0-30	0,011	0,023	0,051	0,172	0,019	0,032	0,062	0,203
	0-100	0,009	0,030	0,044	0,141	0,016	0,027	0,053	0,163
2016 йил
Кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғориш.	0-30	0,012	0,026	0,052	0,176	0,014	0,030	0,057	0,204
	0-100	0,010	0,022	0,048	0,147	0,013	0,027	0,051	0,157
Хўжалик шароитида	0-30	0,012	0,026	0,052	0,176	0,017	0,036	0,068	0,217
	0-100	0,010	0,022	0,048	0,147	0,016	0,031	0,057	0,168

Ғўзани етишитириш давомида тупроқ таркибидаги қуруқ қолдиқ миқдорининг ўзгаришини ўрганганимизда, 2015-2016 йилларда дастлаб ўсув-амал даври бошида ҳайдов (0-30см) қатламда 0,172 % га тенг бўлган бўлса, ҳайдов ости қатламида унинг миқдори 0,141 % ни ташкил қилди. Изланишларнинг вегетация охирига бориб, 1-вариантда тупроқ таркибидаги қуруқ қолдиқ миқдори ҳайдов қатламида 0,190 % га тенг бўлган бўлса, ҳайдов ости қатламида унинг миқдори 0,155 % ни ташкил қилган бўлса, хўжалик шароитида етиштирилган ғўза даласида вегетация охирига бориб, тупроқ таркибидаги қурқ қолдиқ миқдори ҳайдов қатламида 0,203 % ни, ҳайдов ости қатламида эса 0,163 % га тенг бўлди. Кузатувларнинг кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғорилган ғўза даласида тупроқ таркибидаги қуруқ қолдиқ миқдори хўжалик шароитида етиштирилган вариантга нисбатан 0,008-0,013 % гача кам бўлганлигини кўришимиз мумкин бўлади. Бунинг асосий сабаби кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғорилган далада мавсумий суғориш меъёри назорат даласига нисбатан 217,7 м³/га кам суғорилганлиги сабабли суғориш суви билан тузлар келиб қўшилмаган. Шунингдек хўжалик шароитида етишитирилган ғўза даласида мавсумий суғориш меъёри 5114 м³/га ни ташкил қилиб, бу ўз навбатида ер ости сизот сувларининг сатҳини кўтарилишига ва ер ости сизот сувлари буғланиши натижасида унинг таркибидаги тузлар тупроқ таркибида тўпланишига сабаб бўлди.
3.6.2. Ғўзани турли усулда суғоришнинг тупроқ озиқа моддаларига таъсири

Тажриба даласидан олинган дастлабки намуналарни таҳлилига қараганда, тупроқ гумус билан ўртача, ҳаракатчан азот билан кам, фосфор ва калий билан эса ўртача таъминланган, деган маълумотлар 3.6.2.-жадвалда келтирилган.

Тупроқ таркибидаги озиқа моддалар ҳамда чиринди миқдорининг ўсимликни ўсиб ривожланиши, ҳосилдорлиги ва суғориш меъёри таъсири юқори ҳисобланиб, кузатувларимиз давомида ғўзани етиштиришда тупроқ таркибидаги озуқа моддаларнинг ўзгаришига таъсири аниқланди. Унга кўра 2015 йилда ғўзанинг амал ўсув даври бошида тупроқнинг ҳайдов қатламида (0-30 см) гумус миқдори 1,316 % га тенг бўлган бўлса, ҳайдов ости қатламида (0-50 см) 1,092 % ни ташкил қилди. Тупроқнинг 0-100 см ли қатламида чиринди миқдори 0,94 % ни ташкил қилди. Кузатувларимиз охирига бориб 1-вариантимизда яъни тупроқ намлиги кўчма эгилувчан қувурлардан фойдаланиб суғорганимизда тупроқ таркибидаги гумус миқдори ҳайдов (0-30 см) қатламда 1,324 % га тенг бўлган бўлса, ҳайдов ости (30-50 см) қатламда 1,118 % га, 0-100 см ли қатламда эса чиринди миқдори 0,95 % га тенг бўлди. Шунингдек хўжалик шароитида етиштирилган ғўза даласида амал ўсув даврининг охирига бориб тупроқ таркибидаги гумус миқдори ҳайдов (0-30 см) қатламида 1,304 % га тенг бўлиб, бу 1-вариантда олинган натижага нисбатан 0,020 % гача кам бўлганлигини, 0-100 см ли қатламда эса чиринди миқдори 0,93 % га тенг бўлиб, 1-вариантимизга нисбатан 0,01 % гача камайганлигини кўришимиз мумкин бўлди.