Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

Бактериал касалликларга қарши антогонистлардан фойдаланиш
Тупроқда ҳаёт кечирувчи микроорганизмлар ўрасида ўзаро зиддият уларнинг сапротроф ва патоген вакиллари орасида амалга ошади. Фойдали микроорганизмлар ҳосил қилган антибиотиклар, фитонцидлар таъсирида патоген турларнинг нобуд бўлишга олиб келади. Тупроқдаги антогонистик микроблар: бактериялар, замбуруғлар, актиномицетлар, фаглар ўзининг ривожланишининг турли босқичларида фитопатоген бактерияларга таъсир кўрсатади. Улар ҳосил қилган антибиотиклар ўсимликнинг илдиз тизими орқали тўқималарга кириб келиб, унинг ўтказувчи тўқималарида ҳаёт кечираётган касаллик қўзғатувчиларига салбий таъсир кўрсатади.

Ўсимликларни уйғунлашган ҳимоя қилишда генетик ва
селекцион – уруғчилик усулларидан фойдаланиш
Қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорилигини оширишда, уларнинг касалликларга нисбатан чидамлилигини таъминлашда агротехник табдирлар билан бирга селекция фани ютуқларидан фойдаланиш муҳим иқтисодий самара беради. Селекция йўли билан яратилган навлардаги хусусиятлар ўсимликнинг генетик механизми билан боғланган бўлиб, наслдан наслга ўтиб боради. Шунинг учун чатиштириш усулларини тўғри танлаш муҳим назарий аҳамиятга эгадир. Чидамли навларни етиштириш учун ялпи танлаш, дурагайлаш ва якка мутагенез усулларидан фойдаланилади.

Чидамли навларни яратишда инфекция манбалари ва инфекция миқдори
Ўсимликларнинг касалликларга чидамли навларини яратишда ва уларнинг чидамлилигини синаб кўришда инфекцион муҳит ва инфекция миқдори асосий аҳамиятга эга. Инфекцион муҳит-ўсимликни зарарлаш имконига эга бўлган касаллик қўзғатувчиларнинг тупроқда мавжудлиги ва уларнинг ўсимликни зарарлай олиш хусусиятига айтилади. Инфекция миқдори деб - касаллик қўзғатувчиларининг (бактерия ҳужайраси, замбуруғ спораси, вирус таначалари) ўсимлик аъзолари юзасига таъсир этувчи миқдорига айтилади. Инфекцион фонлар ҳосил қилинишига қараб икки гуруҳга бўлинади: табиий ва сунъий инфекцион фонлар.
Табиий инфекцион муҳитларни ҳосил қилиш учун тупроқда бир хил шароитда узоқ муддат давомида бир хил ўсимликларни мунтазам равишда етиштириш натижасида ҳосил қилинади. Бундай муҳитлар республикада пахта якка хокимлиги вақтида тупроқда Fusarium, Verticillium замбуруғларининг кўп миқдордаги тўпланишига сабаб бўлган.
Сунъий инфекция муҳитлар ҳосил қилиш учун касаллик қўзғатувчиси лаборатория шароитида алоҳида ўстирилиб, кейин ўсимликка ёки тупроққа солинади. Ғўзанинг вилтга чидамлилигини текшириш учун сунъий муҳит ҳосил қилиш Н.Соловев (1950) усули асосида ҳосил қилинади. Бунинг учун Verticillium, Fusarium замбуруғлари турлари алоҳида стерелиазация қилинган сулида ўстирилиб бир гектар ерга 400 кг миқдорда солинади. Бундай ҳосил қилинган инфекцион фонларга биринчи йил касаликка чидамсиз навлар экилиб синаб кўрилади. Келгуси йилдан бошлаб янги навлар синаб қўрилади. Тупроқдаги экологик ҳолатни ўзгартириш асосида - намлигини тупроқнинг тузилишини, экиш муддатларини ўзгартириш асосида ўсимликни синаш учун провокацион фонлар ҳосил қилинади.
Инфекция миқдори - касаллик келтириб чиқарувчисини ўсимликка таъсир этишга қодир бўлган касаллик қўзғатувчилари спора миқдори тушунилади. Буғдойнинг қаттиқ қора куя касаллигини келиб чиқишини синаш учун 1 кг буғдой уруғини 1-10 г қоракуя замбуруғининг хламидоспоралари билан аралаштириш кифоя.