Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Ўзгартиргичлар 

---

243
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-расм. Ўзгартиргичнинг (датчикнинг) сезгирлигини баҳолаш 
тушунчаси учун. 
Ноэлектрик қийматларни ўлчашга мўлжалланган ўзгартиргич 
ва датчикларга резистивли ўзгартиргичлар: реостатлар, 
тензорезисторлар, контактли ўзгартиргичлар, сиғимли 
ўзгартиргичлар, фотоэлектрик ўзгартиргичлар, пъезоэлектрик 
ўзгартиргичлар, индукцион ва термоэлектрик ўзгартиргичлар 
мансубдир. Реостатли ўзгартиргичнинг кўприкли схемаси 8-расмда 
келтирилган. Уларни қўллаш соҳалари: реостатлик ўзгартиргичлар 
кўп ҳолда бурилиш бурчакларни ўлчашда қўлланилади, масалан, 
тиркагич илгаги бўйича, унинг ўқига нисбатан ёки 
автомобилларнинг бошқарилувчи ғилдиракнинг бурилиш 
бурчакларни ўлчашда ишлатилади. Уларни суюқлик сатҳини 
ўлчашда ҳам қўллаш мумкин. Уларни тезланиш датчигида ҳам 
қўллаш мумкин (9-расм).

---

244
 
9-расм. Реостатли ўзгартиргичли тезланиш датчиги. 
 
 
Реостат датчиги қузғатгичи (Д) масса т-га. маҳкамланган. У 
тебранганда ёки масса m нул ҳолатидан оғишган пайтда реостат (R) 
сирт бўйича ҳаракатланади. Резистивли ўзгартиргичлар сифатида 
кенг диапазонда қўлланиладиганлардан бири тензорезисторлар ва 
қаршилик тензометрлар ҳисобланади. Бу ўзгартиргич ўз 
қаршилигини улар деформацияга учраганда ўзгартиради - чўзиш ва 
қисишда. Афзаллиги: ихчам ва оғирлигининг камлиги (тадқиқот 
объекти конструкциясининг ўзгаришига жиддий таъсир этмайди) 
шунинг учун тензорезисторлар тадқиқот ишларида кенг қўлланилиб 
келинмоқда. 
Тензорезисторлар симли (10-расм) ва фолгали (11-расм) 
бўлиши мумкин. Симли тензорезисторлар яссасимон симли спирал 
тарзда юпқа қоғозга ёки лакланган плёнка асосига жамланган бир