Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти

4.2. Пахта хосилдорлигини ошириш имкониятларидан фойдаланиш
Ўзбекистон мустақиллигига эришгач, йўл қўйилган камчиликларни бартараф этиб, барча соҳаларни ривожлантиришни амалга оширмоқда. Эндиликда пахтачилик билан бир қаторда ғаллачилик, мева – сабзавотчилик, чарвачилик каби исоҳотларни жадал ривожланиш имкониятлари яратилди.
Экин майдонларининг тизимида пахтанинг салмоғи тупроқ иқлим шароитларига қараб, 50–60 % дан ошмаслиги, қолган майдонларга эса дон, озиқабоп ем-хашак экинларини жойлаштириш лозим бўлади.
Пахтачиликни интенсив ривожлантириш, мамлакат бўйича ҳосилдорликни гектарига 30- 35 центнерга, ялпи ҳосилни 4 – 4,5 миллион тоннага кўтариш соҳанинг барқарорлигини таъминлайди.
Ғўза юқори потенциал имкониятларга эга бўлган ўсимлик бўлиб, унинг ҳосилдорлиги айрим хўжаликларда гектаридан 40 центнердан ҳам ошиқроқ бўлса, ишлаб чиқариш илғорлари 50 центнердан ҳам юқори ҳосил олмоқдалар.
Мамлакатимизда пахта ишлаб чикариш хажмини оширишнинг экстенсив усулидан фойдаланиш чегараланган, одатда таннархни пасайтириш учун кулай шароит яратаолмайди хам.
Пахта хосилдорлигини ошириш, бинобарин, тола микдорини купайтириш хам алохида ахамиятга эгадир. Бунинг учун эса пахта ишлаб чикарувчилар моддий манфаатдорлигини пировард натижа билан узвий боглаш механизмини тугри йулга куйиш такозо этилади. Пахта ишлаб чикариш сохасида хужаликларнинг моддий-техника воситалари билан таъминланишини яхшилаш, ерлар унумдорлигини ошириш, селекция ишларини фаоллаштириш ва бошка омилларга каратилган чора тадбирларни амалга ошириш – пахта таннархининг пасайиши ва охир-окибатда пахта толаси сотиш самарадорлигининг янада купайишига олиб келади.
Қишлоқ хужалиги ишлаб чиқариши самарадорлигини оширишнинг хал қилувчи шарти хар бир гектар ердан ва хар бир бош молдан олинадиган махсулотни купайтириш хисобланади. Интенсивлаштириш жараёни нафақат бир гектар ерга ёки бир бош молга қушимча маблагнинг усишини билдириб қолмасдан, балки улардан самарали фойдаланишни хам билдиради. Қишлоқ хужалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги сарфланган харажатлар хажмига таққослаганда хар бир гектар ердан арзон ва юқори сифатли махсулотни юқори суръатда олишда ифодаланади.
Қишлоқ хужалигини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш, ер, моддий техника ва мехнат ресурсларидан фаол фойдаланиш, табиий ва иқтисодий шароитларни хар томонлама хисобга олишни талаб қилади. Назарий жихатдан хар қандай ер участкасига, хар қандай хажмда, хар қандай капитални қуйиш мумкин, лекин бу уз-узидан маълумки, агар шу мамлакатда шу пайтда барча шароитлар, яъни иқтисодий, техникавий, маданий ва бошқа шароитлар мавжуд булишига боглиқ. Қишлоқ хужалигини ривожлантиришга сарфланадиган харажатлар оқилона сарфланиши керакки, бунда хужалик хар бир бирлик харажатга купроқ махсулот ва максимум фойда олиши керак.
Тупроқни ишлашни яхшилаш, қушимча органик ва минерал угитлар солиш, мелиоратив ишларни утказиш, барча комплекс агротехник тадбирларни бажариш тупроқнинг иқтисодий унумдорлигини оширишга, дехқончилик ва чорвачилик махсулотлари ишлаб чиқаришни устиришга имкон беради
Хўжалик шароитида мос келган пахта навлари ва 1-класс чигит уруғини пушта экиш, минерал ва маҳаллий ўғитларни белгиланган меъёрларда ва муддатларда ишлатиш, ғўза зараркунадаларига, айниқса, ўргамчакка, кўсак қуртига қарши курашиш, суғориш сифатини кўтариш ва бошқа имкониятлардан тўлароқ фойдаланиш зарур. Натижада пахта хосилдорлиги ошади, мехнат сиғими эса пасаяди.

т/р	Кўрсаткичлар	Ўлчов бирлиги	2010 йил	2011 йил	2012 йил	2012 йил 2010 йилга нисбатан ўзгариши, %
1	Экин майдони	га	8760	8702	9150	104,5
2	Ҳосилдорлик	ц/га	22,6	24,8	24,2	107,1
3	Ялпи ҳосил	ц	197976	215809,6	221430	111,8

Манба: Оқдарё тумани қишлоқ ва сув хўжалиги бўлими 2010-2012 йил маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси.
Оқдарё туманида пахта ишлаб чиқариш учун ажратилган ер майдони 2010 йилда 8760 гектарни ташкил этган бўлиб 2012 йилда 9150 гектарни ташкил этгани ҳолда 2012 йилда 2010 йилга нисбатан 4,5 фоизга ошган. Пахтачиликда ҳосилдорлик 2010 йилда 22,6 центнер гектарни ташкил этган бўлиб 2012 йилда 24,2 центнер гектарни ташкил этгани ҳолда 2012 йилда 2010 йилга нисбатан 3,6 центнер гектарга ёки 7,1 фоизга ошган. Шундан келиб чиқиб пахтачиликда ялпи ҳосил 2010 йилда 197976 центнерни ташкил этган бўлиб 2012 йилда 221430 центнерни ташкил этгани ҳолда 2012 йилда 2010 йилга нисбатан 11,8 фоизга ошган.