Ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Сули агротехникаси: Алмашлаб экишдаги ўрни. Сули учун энг яхши ўтмишдош чопиқталаб экинлар, айниқса дуккакли-дон экинларидан бўшаган ерлардир. Сулини лавлагидан сўнг экишга тавсия этилмайди, чунки нематод зараркунандаси зарар келтиради.
Сулини бир майдонда икки йил экиш ҳам салбий таъсир этиб, ҳосилдорлиги кескин камайиб кетишига олиб келади. Ерни ишлаш бошоқли дон экинлари билан бир хилдир.
Ўғитлаш. Сули органик ва минерал ўғитларга, айниқса, азот, фосфор, калий ўғитларини қўллаш самарали бўлиб, ҳосилдорлиги юқори бўлади.
Сули органик ва минерал ўғитларни қўллаш арпаникига ўхшаш бўлади. Дони ва кўк массаси ҳосилдорлигига ва унинг сифатига, кўп жиҳатдан ўғитни қўллаш муддати ва миқдори таъсир этади.
Сули экиш учун ерни ишлаш, экиш муддати, миқдори ва усули ҳамда экиш чуқурлиги, шунингдек парвариш ва ҳосилни ўриб, янчиб олиш арпаникига ўхшаш. Яшил масса учун экилганда эса, дони сут пиштш даврида ўрилганда мўл ва сифатли озуқа олиш мумкин. Сулини баҳорда ва эрта муддатда экиш (феврал охири - мартнинг бошларида) Ўзбекистоннинг сувли ерлари шароитида мўл ҳосил олишда муҳим аҳамиятга эга бўлсада, кузги муддатда экилганга қараганда (дон ва яшил масса ҳосилдорлиги паст) ҳосили кам бўлади, шунингдек, кузда экилган сулига нисбатан кеч пишишига, ерни такрорий экинларни экиш учун кеч бўшашига олиб келади. Бу ўз навбатда такрорий экинлардан кам ҳосил олишга сабаб бўлади.


ЖАВДАР
Халқ хўжалигидаги аҳамияти. Жавдар унидан тайёрланган нон ўзинин тўйимлилиги ва яхши таъми билан алоҳида ажралиб туради. Жавдарнинг дони чорва моллари учун тўйимли озукадир. Кўпчилик жойларда жавдар экинининг кўкати чорвачиликда, айниқса, сенаж тайёрлашда кенг қўлланилади. Бу экинлар дон учун экилганда сомони чорва моллари учун озука сифатида ишлатилади. Шунингдек, жавдарнинг похолидан (сомонидан) турли хил буюмлар (қоғоз, целлюлоза, фурфурол, сирка (уксус), лигнин ва бошка нарсалар тайёрланади.
Тарихи. Жавдарнинг тарихи - эрамизлан аввалги I асрда Италияда ва сўнг эрамизнинг III ва IV асрларда Керч ярим оролида кўплаб экилганлиги ҳақидаги маълумотлар адабиётларда кўп учрайди. Сибир худудида жавдар ХIII асрдан экила бошланганлиги, бу ерга рус муҳожирлари томонидан олиб келинганлиги маълум.
Жавдарнинг асосан кузда экишга мослашган навлари кенг тарқалган бўлиб,
Жавдарнинг майдони ва ҳосилдорлиги. Жавдар экиладиган майдон - жаҳон бўйича 15 млн гектар атрофида. Жавдар ҳосилдорлиги ўртача 19 ц /га атрофида бўлиб, кўплаб Европа мамклактларида кузда экилади (Германия, Франция, Польша ва бошқала). АҚШда ҳам бу экин кўплаб экилиб келинади. Шунингдек, ҳозирги ҳамдўстлик мамлакатларидан Россия ва Белоруссияда ҳам жавдар салмоқли ўринни эгаллайди. Бу экиннинг ҳосилдорлиги кўпчилик давлатларда юқори бўлсада, кузги буғдойдан кейинги ўринда туради. Ўзбекистонда жавдар асосан оралиқ экин сифатида кузда экилиб, кўкат олинади.
Ботаник таърифи. Жавдар Sekale авлодига мансуб бўлиб, 7-и турни ўз ичига олади. Шулардан бири S.cereale Z.турига мансуб бўлган навлари экилиб келинади.. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда экин учун жавдарнинг "Вахшская-116" нави, районлаштирилган.