Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги академияси дастлабки тергов ва криминалистика кафедраси тергов фаолияти мутаҳасислиги

Тожикистон Республикаси Жиноят процессуал кодекисида ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати: Тожикистон Республикаси жиноят процессуал кодекисининг 182-моддасига асосан, жиноий ва бошқа моддий объектларни аниқлаш, иш учун аҳамиятли бўлган бошқа ҳолларни аниқлаштириш учун воқеа содир бўлган жойни, бинони, объект ва ҳужжатларни кўздан кечириш ўтказилади.
Фавқулодда ҳолатларда воқеа жойини кўздан кечириш жиноят иши қўзғатилгунга қадар ҳам ўтказилиши мумкин. Кўздан кечириш тартиби асосан гувоҳ ва холис иштирокида ўтказилади, агарда фавқулодда ҳолатларда эса (мавжуд бўлмаган жойларда, тегишли алоқа мавжуд бўлган жойларда, шунингдек кўздан кечириш инсон ҳаёти ва соғлиғи билан бўлган ҳолларда) холислар иштирокисиз ҳам ўтказилиши мумкин.
Терговчи ва суриштирувчи ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш жойига гумон қилинувчини, айбланувчини, жабрланувчини, гувоҳни, шунингдек эксперт текшируви учун мутахассисни жалб қилишга ҳақлидир. Зарур ҳолларда кўздан кечириш вақтида ўлчовлар, фотосуратлар, аудио ва видео ёзувлар тайёрлаши, режалар ва схемалар тузиши, шунингдек таассуротлар олинади ва изларнинг таассуротлари иложи бўлса, изларнинг ўзи объект ёки унинг қисмлари билан бирга қонун билан рухсат этилган техник воситалар ва усулларни қўллаш билан олиб ташланади.
Ҳодиса содир бўлган жойда аниқланган излар ёки иш учун аҳамиятли бўлган бошқа нарсалар ҳамда моддий объектларни кўздан кечириш тергов ҳаракати ишлаб чиқарилган жойнинг ўзида амалга оширилади. Агар кўздан кечириш узоқ вақтни талаб этадиган бўлса, ёки жойларда кўздан кечириш анча мураккаб бўлса, текшириш учун керакли бўлган нарса ва буюмларни қулай жойга зарар етказмасдан олиб бориш ва уни мухрлаб олиб қўйиш керак бўлади.
Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш вақтида текшириладиган жой шахснинг уй-жойи бўлса, агар у ерда яшайдиган катталар борлиги таъминланиши керак. Унинг таъминлашни иложи бўлмаса, уй-жой каммунал ташкилот ёки махалий хокимият вакилларининг таклифлари қабул қилинади ва турар жойларни текшириш умуммий қоидаларга мувофиқ амалга оширилади. Корхоналар, бинолар ва муассасаларининг биноларини кўздан кечириш тергов ҳаракати уларнинг вакиллари ёки махалий ҳокимият вакиллари орқали амалга оширилади.
Мурдани кўздан кечириш тергов ҳаракати жараёнида яъни мурдани таниб оладиган жойга ташқи экспертизани ҳолислар ва суд тиббиёти соҳасидаги мутахассислар иштирокида ва агар унинг иштирок этиши мумкин бўлмаса, бошқа шифокор иштирокида терговчи ёки суриштирувчи кўздан кечириш ҳаракатини олиб боради. Агар тан олинмаган мурдалар мажбурий суратга олиш ва бармоқ изларини олиш керак бўлади.
Жиноий иш қўзғатилган ва тергов ҳаракатини олиб бориш, олиб қўйиш, тергов қилиш ёки бошқа тергов ҳаракатлари пайтида қўлга олинган ёхуд корхонанинг, ташкилотнинг, муассасанинг ва фуқароларнинг илтимосига биноан содир этилган жиноят учун воқеа жойини кўздан кечириш тергов ҳаракати Тожикистон Республикасининг жиноят процессуал кодекисига мувофиқ кўздан кечирилади. Терговчи ёки суриштирувчи воқеа жойидан топилган иш учун ахамиятли бўлган нарсаларни далил сифатида эътироф этиш учун қарор қабул қилади.
Жиноий ишда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш вақтида кўздан кечириш объектлари ва бошқа сабаблари сабабли уларни сақлаб бўлмайдиган бўлса, уларни имкон қадар суратга олиш ва терговчи томонидан кўрсатилган жойда мухрланиши ва сақланиши шарт. Ишда мавжуд далилларининг жойига тегишли гувохнома бўлиши керак. Тез ёмонлашиши лозим бўлган нарсалар, буюмлар ва моддий далиллар, агар у эгасига қайтариб берилмаса, тегишли муассасаларга фойдаланиш учун топширилади. Агар асослар мавжуд бўлганда улар эгасига бир хил турдаги ва сифатли нарсалар билан тўланади ёки уларнинг қиймати қимматга тушади.
Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати жараёнида фотосуратга олиш ва видео ёзиш ҳамда мутахассисларининг ёки гувохларнинг иштирок этиш, ашёвий далиллардан керакли намуналар олиши мумкин бўлади. Агар жиноят иши тергов босқичида тугатилган тақдирда кераксиз далилларни бериш тўғрисида терговчи қарор қабул қилади.