Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

Қадимги Миср диний тизими
Икки дарё оралиғи диний тизимининг пайдо бўлиши 
билан бир вақгда Қадимги Миср диний тизими ривожлан­
ган. Иқ?исодий турмуши ўзаро яқин бўлган бу икки халқ 
ижтимоий-сиёсий тизими, динларининг ижтимоий \аётда- 
ги ўрни ва аҳамияти жиҳатидан бир-биридан кескин фарқ 
қилувчи маданиятни вужудга келтирган.
- 51

---

Қадимги Миср хўжалигининг ўзига хослиги диний ти­
зимнинг шаклланишига катта таъсир кўрсатган. Бу ерда сунъ­
ий сугоришга асосланган қишлоқ хўжалиги, мураккаб ирри­
гация иншоатларини қуриш ва иш ҳолатида сақдаб туриш 
учун аҳоли кучини давлат миқёсида бирлаштириш ва унинг 
негизида ягона хўжалик тизимини вужудга келтириш талаб 
қилинган. Милоддан аввалги IV минг йилликнинг охирлари
— III минг йилликнинг бошларида иқгисодий зарурат таъ­
сирида Нил воҳаси ягона марказга бирлаштирилган.
Марказлашган давлат бошлиғи фиръавн деб аталган. Фирь- 
авн чекланмаган сиёсий ҳокимиятга эга бўлган ва унинг шах­
си илоҳийлаштирилиб, худо даражасига кўтарилган. Кадим­
ги мисрликлар фиръавнни худонинг ердаги тимсоли (ердаги 
худо) деб билганлар. Фиръавн худо Амон Ранинг ердаги аёл 
билан муқаддас никоҳи натижасида туғилган худо сифатида 
улуғланган. Одамлар унга зиён етказищдан қўрқиб, ҳатто ис- 
мини \ам тилга олмаганлар. «Фиръавн» атамаси истиора сўз 
бўлиб, катга уй, буюк уй деган маъноларни англатади.
Давлат бошлиғи шахсининг илоҳийлаштирилиши коҳин- 
ларнинг жамиятдаги мавқеини мусгаҳкамлаган. Улар руҳоний- 
лик билан бирга марказий ва маҳаллий давлат ҳокимиятининг 
амалдори, суд ишларини бажарувчи мансабдор шахс, мунаж- 
жимлик, меъморлик, мураббийлик сингари дунёвий ишларни 
бажарганлар. Руҳонийлар жамиятда алоҳида имтиёзларга эга 
тоифани ташкил эгиб, ҳокимшггни эгаллаш учун ҳатго фиръ­
авн ва унинг ворислари билан ҳрм рақобат қилганлар.
Қадимги мисрликлар қудратли худолар, ғайритабиий куч­
га эга мавжудотлар, табиат кучлари ва ҳайвонларга сиғин- 
ганлар. Диний тизим қўшни халқлар худоларининг қабул 
қилиниши ҳисобига ҳам кенгайиб борган. Ҳар бир шаҳар ва 
қишлоқ аҳолисининг сиғинадиган маҳаллий худоси бўлган. 
Уларга бағишлаб ибодатхоналар қурилган, қурбонликлар 
қилинган, диний байрам ва маросимлар ўтказилган.
Қадимги Мисрнинг шаҳар-давлатлари ягона марказга 
бирлаштирилганидан кейин умумдавлат аҳамиятига эга ху­
долар гуруҳи вужудга келган. Гуруҳга бош худо раҳбарлик 
қилган. Бош худо сифатида Қуёш худоси — Амон Ра тан олин-
- 52 -

---

ган. Милоддан аввалги III минг йиллик охирларидан бошлаб 
Фива шаҳрининг ҳомийси Амон Ранинг бош худо сифатида­
ги мавқеи янада мустаҳкамланган.
Кддимги Мисрда умумдавлат худоларига сиғинишнинг ву­
жудга келиши тўғрисида турли диний таълимотлар мавжуд. 
Улар орасида Гелиополь мактабининг таълимоти алоҳида 
аҳамиятга эга. Унда тўққизта умумдавлат худоси ҳақида \икоя 
қилинади. Ушбу таълимот «еннеада» деб аталади. Унга кўра, 
дастлаб ибтидоий уммон тимсоли сифатида Нун мавжуд булган. 
Нундан абадият худоси — Атум ажралиб чиқҳан. Атум қанот- 
ли илон қиёфасида тасвирланади. У худолар — Шу ва Тефнут- 
ларни яратган. Улардан худолар — Геб ва Нут туғилган. Ке­
йинчалик ҳаво худоси — Шу осмон маъбуди Нутни ер хугоси
— Гебдан ажратган. Геб ва Нут никоҳидан ўлиб-тириладиган 
табиат тимсоли, нариги дунё худоси — Осирис, ҳосилдор- 
лик, сув ва шамол маъбуди — Исида, ўлган одамлар ру\ига 
ҳомийлик қилувчи маъбуд — Нефтида, чўл худоси - Сет ту- 
ғ ил ган. Умумдавлат худоларига дастлаб Атум раҳбарлик қил- 
ган. Лекин ҳокимиятга даъвогарлик қилувчи худолар билан 
рақобатда у қуёш худоси Ра (Амон Ра)га енгилган. Милоддан 
аввалги III минг йилликнинг охири — II минг йилликнинг 
бошларида Ра ўз ҳокимиятини янада мустаҳкамлаган.
Мемфис шаҳри мактабининг космогоник (грекча