Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

ХАТО ТУРЛАРИ. ТЕКШИРУВ ДИКТАНТИДА ҚАНДАЙ ХАТО ТУРЛАРИ ФАРҚЛАНАДИ?


1-вазият

Услубий қўлланмаларда хато тури икки хил белгиланади: жиддий хатолар, жузъий хатолар.

Жиддий хатолар баҳонинг пасайишига олиб келади. Жузъий хатолар кечиримли ёки баҳога таъсир этмайди , дейиш мумкин.

Бошланғич синф ёзма ишларида хатоларнинг имловий, услубий, ишорат, график турлари учрайди.

АМАЛИЙ ВАЗИЯТНИ БОСҚИЧМА – БОСҚИЧ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ ВА ҲАЛ ЭТИШ БЎЙИЧА ТИНГЛОВЧИЛАРГА УСЛУБИЙ
КЎРСАТМАЛАР


Тингловчиларга йўриқнома

Иш		Маслаҳатлар ва тавсияномалар
босқичлари
1. Кейс ва унинг		Аввало кейс билан танишинг. Мавзу ҳақида тушунча ҳосил қилиш учун
ахборот		бор бўлган бутун ахборотни диққат билан ўқиб чиқиш лозим. Ўқиш
таъминоти		пайтида вазиятни таҳлил қилишга шошилманг.
билан танишиш
2.	Берилган	Маълумотларни яна бир маротаба диққат билан ўқиб чиқинг. Сиз учун
вазият	билан	муҳим бўлган сатрларни белгиланг. Бир абзацдан иккинчи абзацга
танишиш		ўтишдан олдин, уни икки уч маротаба ўқиб мазмунига кириб борамиз.
		Кейсдаги муҳим фикрларни қалам ёрдамида остини чизиб қўйинг. Вазият
		тавсифида берилган асосий тушунча ва ибораларга диққатингизни жалб
		қилинг.
3.Муаммоли		Асосий муаммо ва кичик муаммоларга диққатингизни жалб қилинг.
вазиятни таҳлил		Асосий муаммо: Диктант турлари, хато турлари.
қилиш		Қуйидаги саволларга жавоб беришга ҳаракат қилинг.
		120

			1.	Тилнинг товуш таркиби ёзувга нисбатан мураккаблигини тушунтиринг.
			2.	Бўғин кўчириш қоидаларини изоҳланг.
			3.	Бошланғич синфларда қандай имло қоидалари ўрганилади?
			4.	Талаффузда камчилиги бор болалар қандай имло хатоларга йўл
			қўядилар?
			5.	Савод ўргатиш даврида имло қоидаларини ўзлаштиришда қандай
			усуллардан фойдаланилади?
			Асосий муаммомага қаратилганини аниқланг. Муаммонинг асосий
			мазмунини ажратиб олинг. Муаммоли вазиятни таҳлил қилиш –
			объектнинг ҳолатини аниқланг, асосий қирраларига эътибор қаратинг,
			муаммоли вазиятнинг ҳамма томонларини таҳлил қилинг.
4.	Муаммоли		Ушбу вазиятдан чиқиб кетиш ҳаракатларни излаб топиш мақсадида
вазиятни		ечиш	қуйида тақдим этилган “Муаммоли вазият		Т-жадвал”ини тўлдиришга
усул		ва	киришинг. Муаммони ечиш учун барча		вазиятларни кўриб чиқинг,
воситаларини			муқобил вазиятни яратинг. Муаммонинг ечимини аниқ вариантлардан
танлаш		ҳамда	танлаб олинг, муаммога аниқ ечимини топинг. Жадвални тўлдиринг. Кейс
асослаш			билан ишлаш натижаларини ёзма шаклда илова этинг

“Муаммоли вазият »жадвали

Текшириш___Имло_хато___Услубий___Ишорат'>Текшириш	Имло хато	Услубий	Ишорат	График хато
диктанти	турлари	хато	хато	турлари.
хато		турлари.	турлари.
турлари.

Тўлдирилган жадвал (ўқитувчи олдиндан тўлдиради – тингловчи қўлига берилмайди)

Текшириш	Имло	хато	Услубий		хато	Ишорат	хато	График
диктанти хато	турлари.		турлари.			турлари.		хато
турлари.								турлари.
Текшириш	Имло	хато	Услубий		хато	Ишорат	хато	График
диктантидаги	турлари.		турлари.			турлари.		хато
хато турлари.	1.	Сўзда	Услубий		хатолар	Ишорат хато ёзма		турлари.
Услубий	ҳарфнинг		текшириш			ишларнинг		График
қўлланмаларда	тушиб		диктантида,			барчасида		хато
хато икки хил	қолдирилиши		таълимий		диктант	учрайди,	аммо	бошланғич
белгиланади:	ёки		ёзиш	жараёнида		тиниш		синфларга
жиддий хатолар,	орттирилиб,		камдан-кам		юз	белгиларининг		хостипик
жузоий хатолар.	сўз		беради.	Услубий		ҳаммаси		хато
Жиддий	маъносининг		хатолар		кўпроқ	бошланғич		туридир.
хатолар	ўзгариши:		баён ва иншоларда			синфларда	(9 та)	Ҳуснихат
			121

баллнинг

Катта-ката;

учрайди:

1.

ўрганилмайди. 2-

меъёрида

пасайишига олиб

жойида-

Берилган

гапда

3-синфларда

ёзилмай,

келади.

Жузъий

жоида.

бирон

сўзнинг

нуқта,

сўроқ,

ҳарф

шакли

хатолар

2.

Тутуқ

тушиб қолиши ёки

ундов

тиниш

бузилса,

кечиримли ёки

белгиси

бирор

гап

белгилари

унинг остига

баҳога

таъсир

туширилса:

бўлагининг

ўрганилади,

чизилади.

этмайди

дейиш

Маъмура-

етишмаслиги.

холос. Қолганлари

Ҳарфнинг

мумкин.

Мамура,

2. Берииган

гапда

ўрнибилан

ҳуснихат

Бошланғич

Раъно-Рано

келишик

перепедиктив

шаклининг

синф

ёзма

3. Диакритик

қўшимчаларидан

усулда

баён

тўғриси

ишларида

белгилар

бири

ўрнига

қилинади.

дафтар

хатоларнинг

туширилса:

бошқасининг

1. Тире (-) тиниш

ҳошиясида

имло,

услубий,

Ўў, Ғғ, Қ.

қўлланиши

ёки

белгисидир.

Тире

намуна

ишорат,

шаклий

Қодир-

нўърин

билан чизиқча (-)

сифатида

турлари

Оодир,

туширилиши

фарқлидир.

Тире

ёзиб

учрайди.

Ғулом-

натижасида мақсад

ҳажми 5-7 мм. У

қўйилади.

Ғулом,

ғўз-

қилинган

ишорат хатодир.

Шаклий

ғоз. ўн-он.

мазмуннинг

2. Нуқта (.), сўроқ

хато

ёзма

4.

Жуфт,

ўзгарилиши

(?), ундов

(!),

ишларнинг

такрор сўзлар

оқибатида:

Мактаб

вергул

(,),

кўп

барчасидн

орасига,

директорини

нуқта

(…),

ҳисобга

бўғин

кабинетида

нуқтали

вергул

олинади,

кўчиришда

учратдим.

Мактаб

(;), икки нуқта (:),

баллга

чизиқча

(-)

директорининг

қавс

(),

таъсир

(чизиқча 3-4

кабинетида

қўштирноқ

(“”)

этади.

мм

бўлади,

учратдим.

тиниш белгилари

чизиқча

имло

Мактабдан келдим.

ноўрин

қўйилса

белгисидир, у

Мактабда келдим.

ёки

тушириб

ишорат

хато

3.

Адабий

тил

қолдирилса

эмас)

ўрнида

шева

ишорат

хато

сўзини қўллаш. Бу

саналади.

хато

тури

диктант

ёзишда ҳам баъзан

учраши

кузатилади, асосан

баён

яна

иншоларда

учрайди:

опа-

опой, она-ойи.