Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

Ёш авлодни миллий қадриятларга эҳтиѐткорлик билан муносабатда 
бўлиш, кекса авлодни ҳурмат қилиш ва эъзозлаш руҳида тарбиялашда 
таълим тизимининг ўрни 
 
Д.М.Мусаева
УчтепаТХТМФМТТЭБ 
431–ИМТМ мудираси 
М.П.Қосимова 
431–ИМТМ
психоневрологи 
 
Оила – бумуқаддасдаргоҳ, жамиятнингасосиниташкилқиладиганбирдавлат, 
жамиятнингбирзаррасидир. 
Оилаболанитарбиялашдаунишахссифатидашакллантиришдажавобгарвамасъу
лдир. 
Қуш 
уясида 
кўрганини 
қилади. 
Бола 
уйидаўрганинибоғчададавомэттирадивабоғчадаоиладагитарбиямаълумдараж
ада 
коррекция 
қилинади, 
яънитарбиянингнотўғрижойларитузатилади, 
етишмовчиликларитўлдирилади. Бола 5 ѐшгакиргунча 17 яшарболанинг 50 % 
интеллектигаэгабўлади (Л.Н.Толстой). 
Мактабгачаѐшдагиболалароилагакўпроқбоғланганбўладиватарбиямасаласиби
ринчиўриндатуради. 
Оиладагиота-онанингтаълим-
тарбиявийвазифасидаоиламуҳитинингўрниқуйидагиларданиборат : 
– муҳофазақилувчи 
педагогик 
режимниўз 
ичига 
олганмахсус 
шарт-шароитлар, ижобиймуҳитнияратиш; 
– боланингруҳиятиникўтариш, 
ижтимоийваташқидунѐсигамеҳркўзибиланназарташлаш; 
– фарзандинибошқаболаларбиланмулоқотдабўлишигаинтилиши; 
– оиладаболанингмеҳнаттарбиясисифатиниузлуксизошириш, 
ижтимоийфойдалимеҳнатгатайѐрлаш; 
– фаолликнивамустақилликниривожлантиришварағбатлантириш; 
– жисмонийтарбия, 
санитария-гигиена 
кўникмаларивамалакалариниривожлантириш; 
– боланиоиладатарбиялаш, биргаликдамеҳнатқилиш, интизом, тежамкорлик, 
бажарилганишучунмасъулиятҳисларинитарбиялаш.
Бола тарбияси билан шуғулланадиган оилаларнинг болалари МТМда
ўз имкониятларини машғулот жараѐнида қийналмасдан кўрсата оладилар. 
Оила ва боғчадаги таълимнинг узлуксизлиги боланинг нафақат жисмоний
ва ақлий жиҳатдан ривожланишига, балки уни маънавий шаклланишига
ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Оила болани тарбиялашда уни шахс сифатида 
шакллантиришда жавобгар ва масъулдир. 
Ота-она – оила таянчи, меҳрибон маслаҳатчи, барча масалаларда оила 
таъминотчиси, беғараз дўст ва мураббий, фарзандларининг суянган тоғидир. 
Оила – ҳаѐт абадийлигини, авлодларнинг давомийлигини таъминлайдиган 

---

85 
муқаддас урф-одатларимизни сақлайдиган, келажак насллар қандай инсон 
бўлиб етишишига бевосита таъсир кўрсатадиган тарбия ўчоғидир.
Болаларни вояга етказиш, тарбиялаш аввало ота-онанинг зиммасига 
тушади.Асосий тарбиячи – онадан юксак тарбия, диққат-эътибор, ғамҳўрлик, 
сабр-бардош, меҳр, ишонч, билим, хушмуомалалик талаб этилади.
Ота-оналар уй шароитида боланинг имкониятларидан келиб чиққан ҳолда 
коррекцион-педагогик 
ишларни 
амалга 
ошира 
олишлари 
лозим
ва келгусида мактабда таълим олишга тайѐрлаб боришлари керак.
Бунинг учун ота-оналар махсус билим ва кўникмаларга эга бўлиши зарур. 
Ота-оналар мутахассислар, педагоглар, психолог, тиббий ходимлардан 
амалий ѐрдам олишлари, улар билан тез-тез мулоқотда бўлишлари, 
машғулотлар мазмуни билан танишишлари, уй вазифасини бевосита бола 
билан биргаликда бажаришлари, бола билан ишлашда унга ижодий 
ѐндашиш, адабиѐтлар, буклетлар, рисолалар билан яқиндан танишиб 
боришлари керак. 
Фарзандлар тарбиясида ота-оналар қуйидаги маслаҳатларга амал қилишлари 
фойдадан холи эмас: 
– фарзандингиз билан иложи борича диққат эътибор билан мулойим тинч 
оҳангда суҳбатлашишга ҳаракат қилинг; 
– унинг 
кичкина 
ютуғини 
ҳам 
эътибордан 
четда 
қолдирманг,
қўллаб-қувватланг, мақтаб ўпиб қўйишни, рағбатлантиришни унутманг; 
– уни қурби етмайдиган ишга зўрламанг; 
– болага ҳадеб ―унақа эмас, мана бунақа қилиш керак‖ деб танбеҳ берманг; 
– уни бошқа болалар билан, қариндош-уруғлар, таниш-билишлар, қўни-
қўшниларингизнинг 
фарзандлари 
билан 
солиштирманг
ва ҳатти-харакатларини танқид қилманг.
Болалар севган ишлари билан банд бўлсалар, уларда қатъийлик таркиб 
топади, бу уларга завқ-шавқ, ҳузур бахш этади, шунинг учун ота-оналар 
болаларнинг севимли машғулотларини бажаришлари учун зарурий ашѐларни 
топиб бериши, қулай шарт-шароит яратишлари керак. 
Фарзанд тарбияси ва уларнинг келажагини обод қилиш кўп жиҳатдан 
оиладаги муҳитга, атрофдаги катталарнинг болани тарбиялашга бўлган 
муносабатига боғлиқ.Ота-она ўз фарзандининг саломатлиги ва порлоқ 
келажаги учун жамият ва давлат олдида масъулдир. 
Ота- она болага қандай ѐрдам бериши мумкин ? 
Таълим-тарбия 
қанчалик 
эрта 
бошланса, 
натижа 
шунча 
яхши
ва самарали бўлади. 
– аввало сабрли бўлинг, оилада тинч, соғлом, иноқлик муҳитини яратишга 
ҳаракат қилинг, зиддиятли вазиятларни четлаб ўтинг; 
– болани асло уялтирманг ва камситманг, унинг устидан кулманг
ва жирканманг; 
– болага нисбатан қаттиққўл ва кескин иборалардан, қўрқитиш, зарда қилиш, 
ғазаб билан гапиришдан тийилиш, гапирганингизда қўрқитиш эмас, 
огоҳлантириш оҳанги бўлсин; 

---

86 
– болани ўраб олган салбий омиллардан (телевизор, компьютер олдида узоқ 
ўтириш, қўрқинчли ва тажовузкор фильмлар кўриш, бемаъни мультфильмлар 
томоша қилиш ва ҳ.к) ҳимоя қилинг; 
– Тақлид – боланинг ҳаѐт тарзидир. Бунинг учун ота-она бола учун ибрат 
бўлиши, оиладаги соғлом муҳитни юзага келтириб, соғлом турмуш тарзини 
олиб бориши, тиббий маданиятни мунтазам ошириб бориши керак; 
– болани тез-тез мақтаб, руҳлантиринг, қўллаб-қувватланг, ютуқларини 
рағбатлантиринг.Унга 
қўйиладиган 
талаблар 
ѐшига, 
қобилиятига
ва иқтидорига мос бўлсин; 
– болага алоҳида хона жиҳозлаб, уни керакли ўйинчоқлар, қизиқарли китоб 
ва эртаклар, ―лего‖ ва шунга ўхшаш мосламалар билан бойитинг. Унга 
алоҳида вақт ажратиб боғни сайр қилинг, ўйинлар ўйнанг, ҳикоя, эртак, 
топишмоқлар айтинг, сўз бойлигини, билим доирасини кенгайтиринг; 
– спорт билан шуғуллантиринг (пиѐда юриш, югуриш, сузиш, гимнастика), 
танани чиниқтириш,иммунитетни оширишга катта аҳамият беринг; 
– оилада болани кучли руҳий ва жисмоний зўриқишлардан, сурункали 
зиддиятли вазиятлардан воз кечишга, унинг хулқи-атворидаги ѐмон ҳолатлар 
(катталарга бақириш, кичикларни уриш)га, номақбул қилиғига нисбатан 
зарурий чорани қўлланг; 
– уйда тинч-осуда вазиятни яратишга кўмаклашиш, болани ҳар томонлама 
ривожланиши ва тарбияланиши учун шароит яратиш; 
– боланинг диққат эътиборини ѐн атрофдаги қувончли ва ѐқимли нарсаларга 
қаратинг ва ижобий таассуротларни мустаҳкамланг; 
– болаларда ўз-ўзига баҳо бериш хислатини оширишга кўмаклашинг, яхши 
фазилатларга эга бўлишга ҳаваслантиринг ва шунга амал қилишларига 
ѐрдамлашинг; 
– болага ўйинларидаги, бир-бири билан ўзаро муносабатларидаги ютуқли 
имкониятлари ҳақида ҳикоя қилинг.
Фарзандларимизни соғлом, ақл-заковатли, қувноқ, одамохун, хушхулқ қилиб 
тарбиялаш бизнинг асосий мақсадимиздир. Зероки улар биздан кўра ақлли, 
кучли, заковатли ва илмлидирлар. 
Бу замон талаби, келажак ҳам маънавий, ҳам жисмоний соғлом, баркамол 
авлодникидир.Ўғил-қизларимизни иймон-эътиқоди мустаҳкам, қатъиятли, 
ҳур фикрли, юксак маънавиятли, гўзал инсон бўлиб вояга етказишдек муҳим 
масалага барчамиз масъулмиз.