Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги дарсликнинг янги нашри устоз Ўзбекистонда хизмат кўрсатган Фан ва теҳника арбоби профессор

Мускул – ҳаракат сезгилари ва статик сезгилар
Мускул-ҳаракат сезгилари мотор сезгилар ёки кинестетик сезгилар деб ҳам аталади. Бу хил сезгиларга тазйиқ (оғирлик)ни билиш сезгилари, қаршиликни (қаттиқлик, юмшоқликни) билиш сезгилари ва айрим органларнинг ҳаракатини билиш сезгилари киради.
Бу сезгиларнинг органлари – гавдамиздаги ҳамма мускуллар, пайлар ва бўғим юзаларидир. Ҳамма мускулларда, пайларда ва бўғимларда маҳсус сезувчи нервларнинг чекка тармоқлари бор, мускул-ҳаракат сезгилари ва статик сезги­лар ана шу нерв тармоқлари ёрдами билан ҳосил бўлади.
Мускул-ҳаракат сезгиларининг ташқи, физик сабаби мускулларимизга таъсир этувчи нарсаларнинг механик тазйиқи ёки қаршилиги, шунингдек, гавдамизнинг ҳаракатларидир. Шу сабаблар таъсирида мускуллар, пайлар, бойламлар ва бўғим юзаларида ишқаланиш, таранглашиш, чўзилиш, қисилиш ҳодисалари юз беради. Буларнииг ҳаммасини биз тазйиқ, қаттиқлик, оғирлик, юмшоқлик деб ҳис қиламиз.
Статик сезгилар гавдамизнинг фазодаги ҳолатини, билиш ва мувозанат сақлаш сезгилари деб аталади. Гавданинг фазодаги ҳолатини билиш ва мувозанат сақлаш сезгиси учун ички қулоқдаги вестибуляр аппарат рецептор вазифасини ўтайди. Қулоқ дахлизи ва ярим доира каналлар вестибуляр аппарат таркибига киради. Ярим доира каналларни тўлдирган эндолимфада сезувчи нерв тармоқлари бор, бу нерв гавдамизнинг фазодаги ҳаракатини ва ҳолатни идора этади. Гавдамиз турли ҳаракатлар қилганда эндолимфа тебраниб, ана шу нервни қўзғайди. Гавда мувозанатини сақлашда отолитлар катта роль ўйнайди. Отолитлар- эндолимфада отолит пардаси деб аталувчи маҳсус парданинг устида сузиб юрадиган майда оҳактош кристалларидан иборатдир.
Организм, асосан, автоматик суратда рефлекс йўли билан мувозанат сақлайди, гавдамизнинг бирон ҳолати мувозанат бузилгандагина айниқса равшан сезилади (билиб олинади). Мувозанат органи зарарланганда одам бирон органининг (ёки бутун гавдасининг) ҳолатини била олмайди ва юрганда мувозанат сақлай олмайди.
Гавдамиз ҳолатининг сезилишида кўриш, ҳаракат (кинестетик) сезгилари билан тери сезгилари ҳам катта аҳамиятга эгадир.