Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат

Mavzuning o`rganilish darajasi: 

Ushbu  ishda  ko`rilayotgan,  o`rganilayotgan  mazkur  muammo  bitiruv 

malakaviy ish mavzusi sifatida va ayniqsa, arab musulmon madaniyatining jahon 

tarixida tutgan o`rni tadqiqoti sifatida nisbatan kam o`rganilgan. 

Quyida biz bu davr tarixi, aniqrog‘i Sharq xalqlari tarixi, fani va madaniyati 

bilan  shug`ullangan  bazi  xorijiy  va  mahaliy  tadqiqotchilarning  asarlari  haqida 

qisqacha to`xtalib o`tsak.  

Shveysariyalik 

sharqshunos 

Adam 

Mets 

o`zining 

―Musulmon 

renessansi‖asari  bilan  mutaxasislarga  yaxshi  tanish.  Uning  kitobi  bir  necha 

tillarga,  xususan,  rus  va  arab  tillariga  ham  tarjima  qilingan.Mazkur  asar  IX-X 

asrlarda  Musulmon  Sharqida  yuz  bergan  madaniy  rivojlanishning  tarixiga 

bag`ishlangan,  va  umuman,  u  IX-X  asrlardagi  Sharq  fani  va  madaniyatini 

yorituvchi noyob qomus hisoblanadi. Asarda muallif qo`llagan asosiy g`oya, IX-X 

asrlarning Musulmon Sharqidagi uyg`onish (renessans) davri ekanini ko`rsatishga 

intilish deyish mumkin. Shuning uchun ham u o`z asarini ―Musulmon renessansi‖ 

deb ataydi.  

A.Metsning  kitobi  Sharq  xalqlari  ijtimoiy  hayotining  deyarli  barcha 

qirralarini tarixiy manbalar asosida yoritib beruvchi muhim fundamental tadqiqot 

hisoblanadi.  

---

 

6 

O`rta asr Sharq xalqlari madanioyatini o`rganishda avstraliyalik Gustav fon 

Gryunebuamning xizmatlarini eslash joiz: Uning 1970 yili Londonda nashr etilgan 

―Klassik  islom‖  kitobida  sharq  xalqlari  tarixi  va  madaniyatiga  doir  muhim 

ma`lumotlar  aks  etgan.  Muallif  qalamiga  mansub  ―Zamonaviy  islom:  madaniy 

o`zlikni anglash bo`yicha tadqiqotlar‖ hamda uning rahbarligi va bevosita ishtiroki 

natijasida yuzaga chiqqan to`plamlardan. ―Musulmon sivilizatsiyasida umumiylik 

va har xilliklar`` ham muhim ahamiyatga ega. 

Amerikalik  mashhur  fan  tarixchisi  Jorj  Sartonning  ―Fan  tarixiga  kirish‖ 

nomli  fundamental  ishi  qimmatli  ma`lumotlarni  o`zida  mujassam  etgan.  Asarda 

o`rta  asr  fani  rivojiga  o`z  xissasini  qo`shgan  ko`pgina  olimlar  va  tarjimonlar 

ijodiga keng o`rin berilgan.  

Maks  Meyerxofning  ―Fan  va  tabobat‖  nomli  maqolasida  o`rta  asr  sharq 

xalqlari madaniy taraqqiyotining dolzarb masalalariga to`xtab o`tiladi. 

Yana  bir  ingliz  olimi  Donald  Xill  IX  asr  poytaxt  –  Bag`dodda  fan  va 

texnikada yuz bergan muhim jarayonlarni tahlil qilgan.  

So`nggi  yillarda  yaratilgan  ―Abbosiylar  davridagi    arab  adabiyoti,  dini, 

ta`limi  va  fanining  Kembrij  tarixi‖  va  ayniqsa  ―  Arab  fanlari  tarixi  bo`yicha 

ensiklopediya‖  kitoblarini  muhim  tadqiqotlar  sirasiga  kiritish  mumkin.  Ularda 

Sharq xalqlari ijtimoiy hayotining barcha sohalari, xususan, Abbosiylar davridagi 

fan va madaniyat tarixiga oid eng muhim masalalar o`z yechimini topgan. 

Umuman  olganda,  IX-XI  asr  fani  va  madaniyatini  o`rganishda  A.  Braun, 

F.Vyustenfeld, A.Kremer, O. Sayili, G.Le. Strenj, D. Surdel, R. Morelon, J.Saliba, 

D.King,  E.  Kennedi,  G.  Xudonard-Roshe,  R.Rashed,  Mariya-  Tereza  Debarxot, 

Donald  Xill,  J.  Anavati,  E.Savaj-Smit,  F.  Mishe,  Mahdiy  Muhsin  kabi  xorij 

olimlarining asarlari, tadqiqotlari asosiy vazifani o`taydi.  

O`rganilayotgan  davr  siyosiy,  iqtisodiy  va  ilmiy-madaniy  hayotdagi 

yuksalish masalalari Rossiyalik sharqshunoslardan V.V. Bartold, O.G.Bolshakov, 

B.A.  Rozenfeld,  I.Yu.Krachkovskiy,  Ye.E.  Bertels,  A.B.  Xalidov,  A.P. 

Yushkevichlarning asarlarida o`z ifodasini topgan. 

---

 

7 

Mazkur  tadqiqotga  oid  arab  tilidagi  izlanishlar  orasida  Jurji  Zaydonning   

―Islom  sivilizatsiyasi  tarixi‖,  Hasan  Ibrohim  Hasanning  to`rt  jilddan  iborat 

―Islomning siyosiy, diniy, madaniy va ijtimoiy tarixi‖ Said ad- Diyujiyning ― Bayt 

al-  hikma‖  ,Ahmad  Farid  ar-Rifa`iyning      ―  Al  -Ma`mun  davri‖  ,  Said  ash- 

Shahhat  Zag`lulning  ―  Suryoniylar  va  musulmon  madaniyati‖  ,  ―Qadriy  Hafiz 

Tukanning  Riyozist  va  falakiyotga  doir  arab  ilmiy  merosi‖  ,  Abd  al-  Mun`im 

Majidning  ―Musulmon  sivilizatsiyasining  o`rta  asrlardagi  tarixi‖  ,  Muxammad 

Abd  ar-Raxmon  Marhabanning    ―Arab  fani  tarixi  bo`yicha  to`plam‖va  Hidr 

Axmad  Ataullohning  ―  Abbosiylar  davrida  ―  Bayt  al-hikma‖  kitoblarini  alohida 

aytish joiz.