Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат

Bitiruv malakaviy ishining davriyligi: 

Markaziy  Osiyo  xalqlarining  fani  va  madaniyati  turli  tarixiy  jarayonlar 

davrida ulardagi siyosiy va iqtisodiy tuzumning mohiyatiga qarab, ba‘zan o`sish, 

rivojlanish,  ba‘zan  esa  susayish  kabi  bosqichlarga  ega  bo`lgan.  Misol  uchun, 

Markaziy Osiyo fani tarixida IX-XI asrlarni yirik madaniy yuksalish, XIII asrning 

boshi  XIV  asrlarni  esa  mo`g`ullar  istilosi  tufayli  inqirozga  yuz  tutish,  undan 

keyingi Amir Temur davrini esa nafaqat yo`qotilgan mavqeyini yana tiklash, balki 

yangi cho`qqilarni egallash davri deb atash mumkin.

4

  

Darhaqiqat,  mutaxasislarning  fikriga  ko`ra,  Markaziy  Osiyo  fani  va 

madaniyati bashariyat sivilizatsiyasining muhim va ajralmas qismi sanaladi. 

Biz  mazkur  BMIda  IX-XI  asrlarda  Sharqdagi  madaniy  yuksalish  bilan 

bog`liq jarayonlarda Markaziy Osiyoning ahamiyati xususida ko`proq to`xtalamiz. 

E`tirof etish joiz, Markaziy Osiyoning siyosiy tarixi bu mintaqada qadimgi 

Yunoniston,  Hindiston,  Parfiya,  Eron,  Arabiston,  Xitoy  va  mahaliy  xalqlarning 

madaniy an`analari hamda ilmiy yutuqlari o`zaro uyg`unlashib bir-birini boyitgan, 

natijada  esa  yuksak  sivilizatsiya  shakllangan.  IX-XI  asrlarga    kelib  musulmon 

                                                 

3

 Karimov I.A  O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida. Xavfsizlikka taxdid, bar5qarorlik shartlari va taraqqiyot  

   kafolatlari. T. ―O`zbekiston‖ 1997,  140-bet. 

4

 Xayrullayev  L.M. O`rta Osiyoda ilk uyg`onish davri madaniyati.  T.   1994,  75-bet. 

---

 

5 

madaniyatidagi  umumiy  madaniy  yuksalish  Movarounnahr  vaXuroson  olimlari 

ijodida o`zining yuqori choqqisiga ko`tarildi. Ular haqida tadqiqot ishining bo`lim 

va paragrflarida izchil va qiziqarli ma`lumotlar berishga harakat qilamiz. 

Markaziy Osiyo madaniyati arablar istilosiga qadar ham uzoq o`tmishga ega 

edi.  Mazkur  hudud  qulay  geografik  sharoitda  joylashgani  sababli,  qadim 

zamonlardan Yaqin va O`rta Sharq, Kavkaz, Sharqiy Yevropa, Hindiston va Xitoy 

bilan doimiy savdo va iqtisodiy aloqalari bardavom bo`lgan. 

Bu  esa  o`z  navbatida,  mazkur  mintaqadagi  shaharlar,  qishloq  xo`jaligi 

(xususan, suniy irrigatsiya inshoatlari) turli mahaliy hunarmandchilik va konchilik 

an`analari, ilm va madaniyatning jadal sur`atlar bilan rivojlanishiga turtki bo`ldi.