Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги а. Авлоний номидаги халқ таълими ходимларни

2. Ёрдамчи мактабжа тасвирий санъат фаолияти турлари 
1. Тексликда тасвирлаш (тасвирий санъат, қаламтасвир, рангтасвир, 
аппликация); 
2. ҳайкалтарошлик; 
3. Деоратив-амалий санъат; 
4. Санъатни ва борлиқни идрок этиш. 
ТЕКСЛИКДА ТАСВРЛАШ 
Бу машғулот тури қуйидагилардан ташкил топган: қалам ва акварел билан 
ишлаш, аппликация, тексликда бўртма (рельеф) тасвирлар ишлаш, нарсани аслига 
қараб, хотирадан ва тасоввурдан, маълум мавзу, тасоввур ва таассуротлари асосида 
расм ишлаш, хомаки расмлар ва қораламалар ишлаш, амалий графика билан 
шуғулланиш. 
Бу бўлимда ўқувчиларнинг предметларни (яъни натураларни) маконда 
(бўшлиқда) тўғри жойлаштириш кўникмалари шакллантирилади. Мўйқаламда осон 
ва енгил ишлай олиш, бўѐқ доғининг (мазок) йўналишини ўзгартира олиш, 
штрихлар йўналишини тасвирланаѐтган предметнинг шаклига ѐки мавзуга монанд
равишда тасвирлай олиш асосий мақсадлардан ҳисобланади. 
Туш, пастел, рангли қалам, кўмир таѐқчалари билан танишиш ва улар билан 
ишлаш техникаларини эгаллаш. Масалан, бахмал ранг тусидаги пастел (рангли 
мумли қаламчалар) юмшоқ, нафис кўринишдаги ранг тусини ҳосил қилади. Бир 
рангдан ҳар хил ранг тусларини ҳосил қилиш, бир ранг тусини иккинчиси билан 
қоплаш орқали учинчи хил ранг тусини ҳосил қила олиш, рангларни 
аралаштириш, пастелда сидирғасига шрихлаш ва кўндалангига унинг бутун 
танасини суртиш орқали расм ишлаш техникасини ўзлаштириш керак бўлади.
Туш (тушда перо ѐки таѐқча ѐрдамида расм ишлаш) ва кўмир таѐқчалари 
ѐрдамида турли кўринишлардаги чизиқлар орқали дарахтлар, ўт-ўланлар ва шу 
кабиларни тасвирлаш энг самарали воситалардан биридир. Бунда хотира ва 
тасоввурдан ҳамда натурадан расм ишлатиш тавсия этилади. Айниқса, пероли 
ручкада нафис кўринишларда штрихлаш орқали натураларнинг соя ва ѐруғ 
қисмларини ифодалаш мумкин. 

---

120 
ҲАЙКАЛТАРОШЛИК 
Лой ѐки пластилиндан турли нарсалар ва ҳайкалчалар ясаш «Тасвирлаш» 
қисмининг ажралмас бўлаги ҳисобланади. Бунда ўқувчилар одамлар, буюмлар ва 
турли жониворлар, паррандаларнинг ҳажмдор кўринишларини лой ѐки 
пластилиндан «яхлит бўлакдан», «алоҳида-алоҳида бўлакчалардан» ѐки «аралаш 
усул»да ясайдилар. Ёғоч пичоқчалар (стеклар)да, намланган бармоқлар ѐрдамида 
лой ѐки пластилиндан ясалган ҳайкалчалар сиртига силлиқлаб ишлов бериш 
усулларини ҳам ўрганадилар.