|
1.2.“Иқтисодий билим асослари” фанини ўқитишнинг зарурияти.
Аввал иқтисод, сўнгра сиѐсат‖ѐки Аввал таом сўнгра калом‖ дейдилар. Ижтимоий-иқтисодий жамиятимизни ва ҳаѐтнинг пойдеворларини тарғибот қилувчи уламоларимиз. Инсоннинг иқтисодий саъй-ҳаракатлари негизида ҳамиша муайян қонун-қоидалар ѐтади. Шу боис уларни билишга ва ўрганишга интилиш қадимдан мавжуд. Инсоният асирлар давомида иқтисодий ходисаларни ўрганиш ва фан сифатида авлодларимизга ўқитиш, билим бериш, уларни кузатиш, умумлаштирган ҳолда турли фикрмулоҳазалар, илмий қарашларни олға сурганлар.
XX асрга келиб иқтисодиѐт илмига эътибор ғоятда кучайди. Жаҳондаги энг буюк табиатшунос омиллар, маданият арбоблари қаторида 1969-1991 йилларда 23 нафар таниқли иқтисодчи олимларга халқаро Нобель мукофоти берилди. Хозирги кунда Иқтисодиѐт илми бир олам ва кўп қиррали, унинг таркибига 20га яқин иқтисодий фан киради. Бу фанлар иқтисодиѐтнинг турли соҳаларига оид энг асосий мавзулар, тушунчаларва тамойиллар қамраб олинган. Уларнинг олдида асосан икки вазифа туради: биринчиси, кишиларга иқтисодиѐтнинг сир-асрорларини ўрганиб, уларнинг иқтисодий саводини чиқариш, кишиларни билим савиясини ошириш; иккинчиси, иқтисодиѐтга оид амалий қоидаларни айрим кишилар, оилалар, фирмалар ва давлат хизматчилари эътиборига етказиш.
Ҳар бир киши касбидан қатъий назар иқтисод дунѐси билан у ѐки бу даражада алоҳида бўлади, унинг қонун-қоидаларига амал қилган шаролитда кечиради. Лекин кишиларнинг иқтисод дунѐсидаги иштироки ва фаолияти бир хил бўлмайди. Улардан айримлари тадбиркор бўлиб, иқтисодга боши билан шўнғиб кетса, бошқа бири ѐлланиб ишлайди ва унинг иқтисодий фаолияти маълум даражада чекланган бўлади. Якка бир киши иқтисодиѐт илмини ўрганишни ўзига касб қилиб, унинг сир асрорларини қунт билан ўрганишга интилади. Иқтисодиѐтни билиш бир гурух кишилар учун уларнинг касби билан боғлиқ бўлса, бошқа бир гурух кишилар учун уларни ҳаѐт кечириши, яъни пул топиши, уни сарфлаши, жамғариши товар ва хизматларни истеъмол этиш учун зарур. Ҳар бир киши хеч бўлмаганда иқтисодиѐт майдонига истеъмолчи сифатида кириб келади. Иқтисодиѐт қонун-қоидаларини билмаганларнинг ҳам куни бир амаллаб ўтади, лекин уларнинг қийинчиликларга дуч келадилар, фаровон ҳаѐт кечира олмайдилар. Аксинча, иқтисодий қонун-қоидаларга таяниб иш кўриш уларга биноан ҳаракат қилиш ижобий натижа беради. Демак, иқтисодиѐтнинг умумий билимларига эга бўлиш ва шунга асосланган ҳолда ҳаѐт кечириш талаб этилади.
Табиатда тайѐр ҳолда нон, кийим-кечак, уй жой йўқ. Инсон табиатда тайѐр ҳолда учрамайдиган барча нарсаларни ўзи яратишга мажбур. У шу мақсадда табиат қўйнида Иқтисодиѐт‖ деб аталмиш улкан хўжаликни барпо этади.
Иқтисодиѐт-бу инсоннинг ер юзида яшаши ва камол топиши билан боғлиқ хўжалик юритиш тизимидир.
Иқтисодиѐтнинг энг асосий таркибий қисми бу одамлардир. Одам ўз меҳнати ақл-идроки эвазига иқтисодиѐтни ҳаракатга келтиради, бошқаради.
Иқтисодиѐтнинг иккинчи таркибий қисми бу табиатдир. Табиат иқтисодиѐтнинг хом ашѐ манбаидир. Иқтисодиѐтнинг учинчи бўлаги бино ва иншоотлар, завод ва фабрикалар, йўл ва кўприклар, асбоб-ускуналар, машина ва механизмлар ва бошқа бир қатор инсон қўли билан яратилган нарсалардан такиб топган сунъий мухитдир.
Иқтисодиѐт фани жамият ва унинг аъзоларига мавжуд ресурслар: табиий, капитал, инсонларнинг меҳнати ҳамда қобилиятлари, малака билимларидан ўз мақсадларига эришиш учун қандай фойдаланишни ўргатади. Бу билан жамият ва табиатни улуғлаш, ардоқлаш ҳамда истиқболли порлоқ давлат қуришда етук малакали кадрларни тайѐрлашда хизмат қилади.
Мустақилликка эришган дастлабки кунларимиздан бошлаб И.Каримов мамлакатимиз фуқаролари олдига ―Пировард мақсадимиз ижтимоий йўналтирилган барқарор бозор иқтисодиѐтига, очиқ ташқи сиѐсатга эга бўлган кучли демократик ҳуқуқий давлатни ва фуқаролик жамиятни барпо этишдан иборат‖ – деган мақсадни қўйдилар.
Мазкур мақсад асосида биринчи навбатда иқтсодиѐтни устун турмоғи, унинг ички мазмунини ташкил қилмоғи, айнан иқтисодиѐт, уни янада ривожлантириш муаммолари мамлакатимиз сиѐсатнинг асосий йўналишларидан бири қилиб белгилаб берилди. Айнан ана шу вазифаларни амалга ошириш учун бугунги кун ўқувчиларига жавоб берадиган, рақобатдош кадрлар тайѐрлаш таълим жараѐнининг асосий мақсадларидан биридир. Мазкур масала узлуксиз мажбурий таълимнинг барча босқичларида ўқитиладиган иқтисодий таълимнинг мақсадини ҳам ташкил этади.
Иқтисодий таълимнинг олдига қўйган мақсадларини амалга оширишда қуйидаги вазифлар белгиланади.
иқтисодий фаолият субъекти эканлигини инобатга олган ҳолда
уларнинг келажакдаги ҳаѐтий малакаларини ошириш;
мажбурий таълим жараѐнининг барча босқичларида моддий ва табиий меҳнат ресурсларидан самарали фойдала оладиган кадрларни тайѐрлаш;
ўз меҳнатини сарфлаш соҳаси ва шаклларини мустақил белгилаш малакаларини шакллантириш;
мамлакатмизда хусусий тадбиркорлик ва хусусий мулкчиликка берилаѐтган имкониятларни тушунтириш ва улардан оқилон фойдалана олиш кўникмаларини шакллантириш;
иқтисодий маданиятни юксалтириш билан бир қаторда солиқ маданиятни шаклантириш;
истеъмол маданиятни юксалтириш;
онгига иқтисодий ислоҳатларнинг ҳуқуқий негизининг барпо этилишининг асосий ва энг асосий сабаби мустақиллик берган неъмат эканлигини сингдириб бориш;
янги вужудга келган иқтисодий шарт-шароитлар асосида яшаш ва фаолият кўрсатиши учун зарур бўлган амалий иқтисодий билим ва малакаларни шакллантириш;
жамият тараққиѐтида бўлаѐтган ўзгаришларнинг иқтисодий моҳиятини англаши, таҳлил қилиши, улар ҳақида фикр юритиши ва ўз муносабатини билдириш кўникмасини таркиб топтириш;
иқтисодиѐт билан боғлиқ бўлган муайян ҳаѐтий вазиятларда энг мақбул ечим топа билиши, тўғри қарор қабул қила олиш каби компетенция лари шакллантирилади.
Иқтисодий билим асослари таълимининг олдига қўйилаган мақсад ва вазифалари ва узлуксиз мажбурий таълимнинг давлат таълим стандатларида белгаланган ўқувчиларнинг билим кўникма ва малакаларини шакллантириш орқали уларда иқтисодий компетентликни шакллантириш бзасидан талабларан ўз ичига олган Иқтисодий билим асослари‖ фанининг ўзига хос ҳусусяталаридан бири шуки, тушунчалар оддийдан - мураккабликка қараб узвийлик ва узлуксизлик тамойили асосида такрорланиб, мавзулар ривожлантириб боради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
