Ўзбекистон республикаси фуқаролик кодексига ш а р ҳ 1-жилд

Икки тарафлама битим 
фақат ўз ҳуқуқий мақсадларини 
кўзловчи икки тарафнинг эрк изҳори мавжуд ҳолатларда ҳуқуқий 
натижани вужудга келтиради. Бунда тарафларнинг ҳар қайсиси 
битта ёки бир неча субъектлардан иборат бўлиши мумкин. хусусан, 
олди-сотди битими харидор тарафида ҳам бир неча шахс, сотувчи 
томонида ҳам бир неча шахс иштирок этса ҳам-ки, ҳамиша икки 
тарафлама битим бўлиб қолади. шу сабабли икки тарафлама битимда 
тарафларнинг миқдорини иштирокчиларнинг миқдори билан 
адаштирмаслик даркор.
Икки тарафлама битимда тарафларнинг иродаси муқобил ва 
мос келувчи бўлиши шарт. Ироданинг муқобиллик шарти тараф -
ларнинг ўзаро қаноатлантириладиган манфаатлари билан белги-
ланади (масалан, мол-мулк ижараси битимида бир тараф ашёдан 
фойдаланишни хоҳлайди, иккинчи тараф уни вақтинчалик фой-
даланишга беришни). Эрк изҳорининг мос келиш хусусияти 
улар нинг ўзаро келишилганлигини билдиради (масалан, молни 
етказиб бериш тўғрисидаги шартнома, агар тарафлар етказиб 
бериладиган товарнинг номлари ва миқдори юзасидан келишиб 
олсаларгина тузилган деб ҳисобланади). Тарафларнинг муқобил 
эрк изҳорларининг келишилиши туфайли, икки тарафлама битим 
тарафларнинг келишуви сифатида ягона хоҳиш-ирода ҳужжати 
тарзида намоён бўлади. мутлақо кўпчилик ҳолатларда бундай 
ягона хоҳиш-ирода ҳужжатлари шартномалар шаклини олган 

---

300
I бўлим. УмУмИй қОИДАЛАР
бўлади. Кўп тарафлама битимни тузиш учун уч ёки ундан кўпроқ 
тарафларнинг келишилган хоҳиши ифода топиши керак (ФК, 102-
м. 3-қ.). Кўп тарафлама битимда ҳуқуқий натижа иккидан ортиқ 
тарафларнинг эрк изҳори ифода топганда эришилади (гарчанд 
амалиётда икки тарафли кўп тарафлама битимлар учраб турса 
ҳам). Кўп тарафлама битимга мисол бўлиб биргаликдаги фаолият 
тўғрисидаги шартномани (оддий ширкат тўғрисидаги шартнома) 
кўрсатиш мумкин. У умумий хўжалик мақсадига эришиш воситаси 
сифатида намоён бўлиши мумкин, масалан, бир неча юридик шахс 
томонидан туристик мажмуанинг қурилишини молиялаш ва қуриш 
бўйича фаолият ва ш.к. Кўп тарафлама битим турларидан бири бўлиб 
хўжалик ширкатлари ва жамиятларини тузиш тўғрисидаги таъсис 
шартномалари ҳисобланади. Бундай шартномалар кўп тарафлама 
саналади, чунки қонунда таъсисчиларнинг сони чеклаб қўйилмаган.
Битимларнинг бир тарафлама, икки тарафлама ва кўп тарафлама 
турларга бўлиниши «ҳар қандай битим шартнома эмас, аммо 
ҳар қандай шартнома битимдир», деган нақлнинг тўғрилигини 
тасдиқлайди.
3.