Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Asosiy xususiyatlar 
Keng tarmoqli teskari aloqa vositasi, CMG-
6tdasosiy nol mexanik chiziqli bo’lmagan (to’liq 
o’lchangan lineerlik 90 db dan ortiq). Sensorning 
eksa ortogonalligi-0,1 ichida 
CMG-6td raqamli velocotometer, engil suv 
o’tkazmaydigan korpusda va IP67 himoya darajasiga ega bo’lgan halqa izolyatsion 
qistirmalari bilan keng ko’lamli va iqlim sharoitida o’rnatish imkoniyatini beradi. 
Bir kishi tomonidan tez va osonlik bilan o’rnatiladi
CMG Seysmometre Yo’nalishni talab qilmaydi, kuchni ulaydi va ishlaydi. 
Yuqori sezuvchanlik va dinamik intervalli 
Kam quvvatli 24-bitli raqamli konvertor (100 otsch/s da<0,9 W) va sozlanishi chiqish 
signallari 
Imkoniyatlari 
16 Gb (va undan ko’p) ichki flesh xotiraga qadar
FireWire tomonidan oddiy va tezkor ma’lumotlarni tushirish 
Ethernet va wi-Fi variant
Sohada bir nechta vositalarni tashish va sinovdan o’tkazish uchun maxsus 
holat GPS qabul qilish tizimining bir qismi tomonidan amalga oshiriladigan 
ma’lumotlarni aniq vaqtinchalik bog’lash.
Stantsiya birinchi navbatda mo’ljallangan: 
1.
Mahalliy, yaqin va uzoq zilzilalar, shuningdek, ularning aftershoklari va 
sanoat portlashlari ustidan seysmik kuzatuvlar tashkil etish; 
2.
Seysmik axborotni dastlabki qayta ishlashni amalga oshirish; 
3.
Seysmik hodisalarning raqamli seysmogrammalarini arxivlash. 
Ro’yxatdan o’tkazuvchi tizimlarga qo’yiladigan o’lchovlarning aniqligiga, bir 
qator vazifalarni belgilashga (zilzilalar prognozi, hudud seysmikligi monitoringi, 
Yerning uch o’lchamli tuzilishini batafsil o’rganish, davlat ahamiyatidagi sanoat 
ob’ektlarining seysmik monitoringi va h.k.) qo’yiladigan talablar oshirildi.Seysmik 
stansiyalar kanallarining ishchi xususiyatlarini ishonchli metrologik attestatsiyadan 
o’tkazish va tekshirmasdan, ularni sozlashda, shuningdek, operatsiya davomida 
uskunalarning holati ustidan muntazam nazoratdan o’tkazish mumkin emas. 
Qaydlarni tahlil qilish va raqamli seysmogrammalarni qayta ishlash, stansiya 
byulletenlarini, zilzila kartochkalarini tuzish va zilzilalar yig’ma katalogini tuzish, 
kuchli zilzilalar uchun dastlabki kirish belgilarini olib tashlash va ular uchun markaz 
mexanizmlarini qurish, Seysmoprognostik monitoring Respublika markazi, kameral 
qayta ishlash guruhi partiya xodimlari tomonidan qayta ishlash markazida o’tkaziladi. 
Ushbu guruhda zilzila o’chog’i va boshqa seysmik hodisalarning asosiy 

---

101 
parametrlarini baholash uchun foydalaniladigan zilzilalarning asosiy kinematik va 
dinamik parametrlarini aniqlash, materiallarni asosiy va amaliy ahamiyatga ega 
bo’lgan turli seysmologik tadqiqotlar o’tkazishda instrumental asos sifatida olish 
bo’yicha ishlar olib borildi. Raqamli yozuvlarni dastlabki ishlash maxsus dasturlar 
yordamida interaktiv tarzda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, materiallarni qayta 
ishlash butun raqamli yozuvni tahlil qilish, uni talqin qilish va seysmik to’lqinlarning 
turli bosqichlarida, ularning amplitudasi va chastotalarida, seysmik hodisaning barcha 
stansiya ma’lumotlarining o’zgarishlarini hisobga olish bilan ajralib turadi.
Qo’shni davlatlarning bir qator stansiyalari ma’lumotlarini jalb etgan holda 
O’zbekistonning mintaqaviy tarmog’i ma’lumotlarini yig’ma qayta ishlash zilzila 
o’choqlarining sinematik va dinamik parametrlarini, masalan, voqea sodir bo’lgan 
vaqt (o’choqdagi vaqt), epitsentrning geografik koordinatalari, markazning 
chuqurligi, ya’ni uzilish boshlanishi, energiya sinfi – magnitudani baholashga 
qaratilgan. Zilzilalarni yig’ma usulda qayta ishlash uchun Respublika hududida sodir 
bo’lgan zilzilalar va qo’shni hududlardagi zilzilalar haqidagi barcha ma’lumotlar 
Respublika Seysmoprognostik monitoring markazi seysmik stansiyalari tarmog’idan 
hamda Qirg’iziston Respublikasi stansiyalari tarmog’idan yig’iladi. Kataloglarni 
umumlashtirish, qayta ishlash va yaratish 2 oy va hatto 3 oy davom etdi. Bu esa 
ushbu hududning seysmik monitoringi bilan shug’ullanish imkoniyatini bermaydi. 
Seysmik hodisalarni qayta ishlashning ishonchliligi va sifatini oshiradigan 
muhim omil-bu turli xil xorijiy aralashuvlardan foydali yozuvni tozalashga imkon 
beruvchi raqamli filtrlashdan foydalanish.
Hozirgi kunda respublika markazida foydalaniladi elwin programmasi elwin 
raqamli zilzila yozuvlarini qayta ishlash mintaqaviy joylashtirilgan. 
Ayni 
paytda 
O’zbekiston 
hududida 
faoliyat 
yuritayotgan 
seysmik 
stansiyalarning mintaqaviy tarmog’i tuproq tebranishlarining tezliklarini raqamli 
qayd etishga asoslangan zilzilalarni qayd etish orqali amalga oshirilmoqda. Bugungi 
kunga qadar to’plangan tuproq tebranishlarining keng ko’lamli epitsentral masofalar 
va zilzila magnitudalaridagi instrumental yozuvlarining statistik vakillik materiali 
ta’sirlarning qizg’inligini kamaytirishning mintaqaviy bog’liqliklarini olish va ular 
asosida hududimizning seysmik xavfini tuproq tebranishlarining tezligi qiymatlarida 
baholash imkonini beradi. 
Seysmik ma’lumotlarni qayta ishlashning amaliy natijalari. 
O’zbekiston seysmik kuzatuvlar tarmog’i ma’lumotlarini to’plash, talqin qilish 
va jamlash ishlari amalga oshirildi. Natijada, zilzila epitsentrlarining to’liq yillik 
katalogi va xaritasi tuzildi. 

---

102 
1.5-rasm. O’zbekiston hududida zilzila epitsentrlarining xaritasi 2017 yil. 
Ushbu seysmologik, geofizik va gidrogeologik kuzatuvlar bilan bir qatorda, 
respublikada joylashgan seysmologik kuzatuv markazining tegishli ma’lumotlar 
bazalari ham shakllantirildi, shuningdek, zilzilalarning yig’ma katalogi 
shakllantirildi. Yig’ma katalogga ko’ra seysmik xavfning seysmologik monitoringini 
baholash bo’yicha ishlarning butun majmuasi, shuningdek, ushbu hududning 
seysmorayonlashtirish vazifalari amalga oshiriladi, ularning materiallari O’zR FAsi 
xodimlari tomonidan respublikaning geodinamik poligonlarida seysmik xavfni 
prognoz uchun foydalaniladi.