Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Seysmologik kuzatuvlar tarmog’ining asosiy vazifalari
: 
O’zbekiston 
Respublikasi 
hududida 
va 
transchegaraviy 
tumanlarda 
seysmologik vaziyatni uzluksiz kuzatish;
O’zbekiston Respublikasi hududida va transchegaraviy zonalarda zilzilalarni 
aniqlash va qayd etish, soatbay uzluksiz kuzatuv rejimida; 
qayta ishlash zonasida, bir stansiyada, stansiyalarning mahalliy guruhida, 
stansiyalar tarmog’i bo’ylab kuchli zilzilalar parametrlarini tezkor baholash 
maqsadida avtomatik va avtomatlashtirilgan rejimlarda seysmik signallarni qayta 
ishlash; 

---

97 
zilzilalar va uning zichligi parametri bo’yicha FVVda seysmologik 
ma’lumotlarni qayta ishlash natijalarini (zilzila o’choqlari parametrlari) uzatish; 
xalqaro seysmologik markazlar bilan kuzatuv ma’lumotlarini almashish.
markazning ilmiy-uslubiy va axborot ta’minotini rivojlantirish maqsadida 
seysmologik kuzatuvlar ma’lumotlarini to’plash, to’plash va tizimlashtirish.
2018-yilda seysmik tarmoq ishini seysmik kuzatuvlar jahon tizimiga 
integratsiya qilish maqsadida Qirg’iziston seysmologiya instituti rahbariyati bilan 
hamkorlik bo’yicha seysmoprognostik monitoring markazi o’rtasida yo’l xaritasi 
liniyasi bo’yicha shartnoma tuzildi va bundan keyin seysmik axborot bilan boshqa 
Markaziy Osiyo respublikalari bilan ixtiyoriy va do’stona asosda qo’shma 
almashinuvni amalga oshirishga intiladi. Shuningdek, respublika seysmoprognostik 
monitoring markazi har yili O’zbekiston hududida va unga tutash Markaziy Osiyo 
hududlarida yuz bergan zilzilalar uchun yig’ma katalogini chiqaradi. 
Shunga ko’ra, qo’shni respublikalar bilan mutaxassislar o’rtasida tajriba 
almashish, seysmik monitoring sohasini rivojlantirish va zilzilalarni oldini olish 
bo’yicha mutaxassislarni izlash zarurligini ta’kidlaymiz.
O’zbekiston Respublikasining seysmikligini nazorat qilish uchun asosiy 
tarmoq bo’lib, u tezkor va joriy rejimlarda seysmiklikni tahlil qiladi. Stansiyalarning 
aksariyati chastota diapazoniga ega-0,5-20 Hz. Shu bilan birga, 3 stantsiyalari keng 
polosali va 0033-50 Hz chastota diapazoniga ega. Ularning ro’yxatga olish oralig’i 16 
bit analog-raqamli konvertor bilan belgilanadi. Barcha stantsiyalarda cm3-kv, sm-3, 
SMG-6t turlarining seysmograflari qo’llaniladi. 
GTR-server-muddatli hisobot xizmatlariga ma’lumotlarni uzatishni ta’minlash 
O’zbekistonning barcha viloyat markazlarini qamrab olgan "UzSciNet loyihasi" 
tarmog’i maydoni orqali amalga oshiriladi. Andijon, Namangan, Farg’ona, 
Samarqand, Jizzax, Gazli kabi qator seysmik stansiyalar ajratilgan Internet 
kanallariga ulangan bo’lsa, voqea fayllari avtomatik ravishda GTR-server, Markaz, 
shuningdek, Toshkent shahar seysmik observatoriyasiga yuboriladi. Boshqa 
seysmostansiyalarda voqealarni yozish va qayta ishlashdan so’ng ma’lumotlar dial-up 
aloqasi orqali GTR-serverga yuboriladi. “Winquaqe va ELWin” dasturi ishlatilgan 
xulosani qayta ishlash uchun. 
Shu bilan birga, muddatli hisobot xizmati tarmog’i bugungi kunda butun 
O’zbekiston hududida m=3,6, ayrim hududlarda esa M=3.0 bo’lgan Toshkent 
geodinamik poligoni kabi seysmiklikni nazorat qilish imkonini beradi (1-rasm) 

---

98 
1.1-rasm O’zbekiston zilzilalarini ro’yxatga olishning sxematik xaritasi. 
- raqamli zilzila yozuvlari va mahalliy tarmoq orqali foydalanuvchilar uchun 
bepul kirish tashkil etilgan ma’lumotlar bazasiga joylashtirilgan ts (axborot 
byulletenlari) xulosalari. 
- kataloglar Internet tarmog’ining veb-serveriga tezlik bilan kirib boradi, bu esa 
ushbu ma’lumotlarni tektonik masalalar bo’yicha yer sharining turli mintaqalarida 
seysmologik va geodinamik tadqiqotlar bilan shug’ullanadigan keng ilmiy dunyoga 
taqdim etadi. 
1.2-rasm O’zbekiston zilzilalarini ro’yxatga olish vakolatining Sxematik 
xaritasi tarmoq bo’yicha.
Respublika markazining seysmik kuzatuvlar tarmog’i Seysmoprognostik 
monitoring 

---

99 
1.3-rasm seysmik kuzatuvlar uchun seysmometrlar.
Hozirgi vaqtda Seysmoprognostik monitoring Respublika markazida 
"Webtronics" seysmik stansiyasi, "CMG-6TD" keng polosali yuqori sezgir raqamli 
seysmometr va "SRS-km/V-F" seysmik ish stantsiyasi qo’llanilmoqda. Ularning 
qisqacha tavsiflari va texnik xususiyatlari quyida keltirilgan. 
1.4-rasm. Webtronics seysmik stansiyasi
Ushbu qurilma sizga geodinamik poligonlarni o’rganish va muhandislik 
inshootlarining tabiatining barqarorligini aniqlash imkonini beradi. Mahsulotlar va 
etkazib beruvchilarning lentasini yanada aniqroq qurish uchun 1.4). Afzalliklari: 
seysmologik signallarni uzatish formatida ishlash qobiliyati, ishonchliligi, 
seysmologiya institutida muvaffaqiyatli ishlash tajribasi. Maqsad-xalqaro kodlar 
formatida seysmik ma’lumotlarni raqamlashtirish va ularni ro’yxatga olish va saqlash 
uchun sanoat kompyuteriga o’tkazish, Webtronics qurilmalarini muvaffaqiyatli 
ishlatish va texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha 10 yillik tajriba, yagona ma’lumotlar 
formati. 
Texnik talablar 
* Analog kirishlar soni -6 
* Ruxsat berish-20 Hz raqamlashtirish chastotasida 100 bit 
* ADC: 16-Bit
* Raqamlashtirish chastotasi: 15, 25, 50, Hz 
* GPS vaqt sinxronlash 
* Kompyuter bilan aloqa 
CMG-6TD "CMG-6TD keng polosali yuqori sezgir raqamli seysmometr-Ultra 
yengil raqamli uch komponentli seysmometr 
(Fig. 
1.5), 
umumiy 
germetik 
korpusda 
trakodkomponentnyhdatchikovispostavlennyh 
iborat, qaysi bir vaqtning o’zida er yuzidagi 
tebranishlar uch komponentlarini o’lchash 
mumkin. Odatda, sensorning o’qlari Shimoliy-
Janubiy, 
Sharqiy-g’arbiy, 
komponentning 
uchinchi 
vertikal 
o’qi 
yo’nalishlariga 

---

100 
yo’naltirilgan. Har bir sensor keng chastota diapazonida (0.033–50Hz, standart) 
tebranishlarni o’lchashni ta’minlaydi. Bunday keng chastota diapazoni teskari 
pastadir bilan fors-balans sensorlarining to’liq 
texnologiyasini qo’llash orqali ta’minlanadi. Ichki 
raqamli 24 bit piksellar sonini konvertori qabul 
qilingan signallarni maksimal aniqlik bilan raqamli 
ma’lumotlarga aylantiradi.