Ўзбекистон республикаси фавқулодда вазиятлар вазирлиги академияси ҳузуридаги фуқаро муҳофазаси институти

Туркманистон Республикасида суғориш манбаларидан сув олиш
ва суғориладиган ерлар майдони
1-жадвал

Таъриф	1960 й	1980 й	2000 й	2010 й
Суғорилаётган майдон (минг гектар ҳисобида)	351,8	433,9	668,3	1361,6
Шундан Амударё суви билан	186,5	295,8	515,0	1264,7
Шу билан бирга Қарақум канали суви билан (минг.га)	0	70,9	309,8	691,5
Суғориш манбаларидан сув олиш км^3	5,16	10,02	15,82	24,67
Шу жумладан Амударёдан км^3	3,32	6,46	10,98	23,1
Шу жумладан Қорақум каналидан км^3	0	1,57	4,32	9,47

Шундай қилиб, суғориладиган ер майдонларининг кенгайиши, халқ хўжалигининг сувга бўлган талабининг ўсиши Орол денгизи ва бошқа сув ҳавзалари сатҳининг пасайиб боришига сабаб бўлди, дарё дельталарининг сув билан мунтазам таъминланишини издан чиқара бошлади.

1981 йилга келиб денгизда, кема ҳаракатлари бутунлай тўхтади, чунки бу ерда мавжуд барча портлар (Мўйноқ, Орол, Учсой, Уяли, Урга, Тайли
ва ҳоказолар) қуруқликда қолиб кетди, денгизнинг саёзланиб қолиши катта кемалардан ташқари ўртача ва ундан ҳам кичикроқ кемаларнинг меъёрий ҳаракатига тўсқинлик қила бошлади, бу ҳол барча кемаларнинг порт шаҳарлар яқинида қуруқликда қолиб кетишига сабаб бўлди.
Ҳозирги вақтга келиб, денгиз сатҳининг тушиши унинг акваториясини иккита мустақил сув ҳавзасига: Кичик (кичик шимоли-шарқий қисми) ва катта денгизга бўлинди. 1990 йилнинг бошларида, катта денгиз сатҳи, 38,6 метр мутлоқ баландликка яқин туриб, унинг майдони тахминан 33,5 минг км², ҳажми – 310 км² ни ташкил этиб, ўртача шўрлиги 30 промиллега етди. Кичик денгизнинг сатҳи (аэровизуал текшириш ва космик расмлар маълумоти бўйича) – 39,5 м мутлоқ баландликда туриб, унинг майдони тахминан
3 минг км², ҳажми – 20 км² ни ташкил этди.
Ҳозирги вақтда денгизнинг сатҳи 1961 йилга нисбатан 16,8 м пасайди, 1994 йил 36,6 м. Бунда денгизнинг ҳажми 3 марта, юзаси 2 марта, шўрланиш даражаси 9-10 г/л дан 34-37 г/л га ортади; 2000 йилга бориб 180-200 г/л кўтарилади.
Бугунги кунда денгиз сатҳининг пасайиши йилига 80-110 см ни ташкил этмоқда. Қирғоқ чизиғи 60-80 км пасайиб, очилиб қолган ерлар 23 минг км² ни ташкил этади (2-жадвал).