Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси



Download 1,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/46
Sana13.05.2020
Hajmi1,1 Mb.
#51352
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   46
Bog'liq
tilni sistema sifatida organish

 

Bo`g`in tuzilishi 

So`z  yoki  morfema  tarkibidagi  morfonologiya  jarayoni  ko`p  hollarda  bo`g`in 

strukturasi  bilan  bog`liq  bo`ladi.  Bo`g`in  so`zning  fonetik  bo`lagi  sifatida  barcha 

tillarga  xos  bo`lgan  universaliyadan  biridir.  SHu  bilan  birga  har  qaysi  tilda  bo`g`in 

strukturasining boshqa tillardan farq qiladigan o`ziga xos xususiyatlari ham mavjud. 

Turkiy  tillarda  ibora,  gap,  so`z  birikmalari  va  ayrim  so`zlar  strukturasi 

bo`g`iniing  ekspirator  xususiyatga  ega  ekanligini  va  shu  orqali  boshqa  tillar 

umumiilik  kasb  etishini  ko`rsatadi.  Bo`g`in  nutqning  artikulyatsion-akustik 

segmentlari  bo`g`in  hosil  qiladigan  havo  oqimining  muskul  kuchlanishi  bo`linishi 

bilan  bog`liq.  SHu  bilan  birga,  bo`g`inlarning  allofonlari  tarkibida  turkiy  tillarning 

o`ziga xos xususiyatlari ham namoyon bo`ladi. 

Turkiy so`zlar bir yoki bir necha bo`g`inlardan, bo`g`in esa o`z navbatida bir 




 

69 


yoki  bir  necha  allofonlardan  tashkil  topadi.  Bo`g`in  va  fonema  so`z  tovush 

strukturasining  asosiy  birliklaridir.  Fonema  minimal  birlik  sifatida  ma`lum  fonetik 

pozitsiya  va  qurshovga  muvofiq  holda  allofon  sifatida  reallashadi.  SHunday  qilib, 

bo`g`in,  so`z  tovush  strukturasining  asosiy  birliklaridan  biri  bo`lib  uning  tarkibida 

ham  unli,  ham  undosh  fonemalarning  allofonlari  shakllanadi,  Demak,  har  bir  so`z 

ma`lum pauza bilan ajralgan bo`g`inlarga, bo`g`in esa fonema allofonlariga bo`linadi. 

Turkiy  tillarda  bo`g`in  hosil  qiluvchi  element  unli  tovushlar  hisoblanadi. 

SHuiing  uchun  ham  bo`g`in  miqdori  so`z  tarkibidagi  unlilar  miqdori  bilan 

belgilanadi. 

Turkiy  so`zlar  bo`g`in  strukturasi  ham  xuddi  qzak  morfema  strukturasi  kabi 

quyidagi to`rt tipdan iborat: G, SG, GS va SGS. Turkiy tillar tarixiy taraqqiyotining 

keyingi  etapida  ichki  taraqqiyot  va  tashqi  ta`sir  natijasida  bo`g`in  strukturasi  yana 

ikki tip - GSS, SGSS tipi bilan boyidi. Natijada turkiy so`zlar bo`g`in strukturasining 

olti  modeli  vujudga  keldi.  Bulardan  G,  SG-  ochiq  bo`g`inlar  modeli,  qolganlari  esa 

yopiq bo`g`inlar modelidir. 

Ko`rinib  turibdiki,  turkiy  tillarda  bo`g`in  strukturasi  turkiy  o`zak  morfema 

fonetik  strukturasi  bilan  bir  xillikka  ega  (o`zbek  tilining  taraqqiyot  bosqichiga  oid 

baynalmilal  so`zlarning  SSGS  (spravka)  tipidagi  birinchi  bo`g`in  modellari  bunga 

kirmaydi.  Faqat  ikkinchi  va  undai  keyingi  bo`g`inlar  fonetik  strukturasi  uni  tashkil 

etgan  allofonlarning  sifati  jihatidan  farq  qiladi.  SHu  tufayli  morfema  va 

bo`g`inlarning  yuqoridagi  olti  modeli  va  uni  tashkil  etgan  allofonlar  xususiyatlari 

haqida so`z strukturasi bo`limiga qarang. 




Download 1,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish