Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

Lingvistik belgilarning o`ziga xos xususiyatlari. 

Motivlanmagan  belgilar  ichida  lingvistik  belgi  alohida  o`rin  egalaydi. 

Lingvistik  belgilar  konventsionalligi  bilan  motivlanmagan  barcha  belgilar  bilan 

umumiylikni  hosil  qilsa  ham,  ammo  axborot  tashish  imkoniyatining  kengligi, 

diskretligi, akustikligi, ko`psathliligi va bu sath birliklari o`rtasida pog`onali (darajali) 

munosabatning  mavjudligi  bilan  boshqa  motivlanmagan  belgilardan  farq  qiladi. 

SHuning uchun ham lingvistik belgi alohida tipdagi belgidir. 

F.  de  Sossyur  ham  lingvistik  belgining  qurilish  modelini  tavsiya  etib,  uning 

ikki asosiy tamoyilini belgilaydi: ifodalanmishning erkinligi va silsilaligi. 

Birinchi  tamoyil  ifodalovchi  va  ifodalanmish  o`rtasidagi  munosabat  asosida 

belgilanadi. 

Lingvistik belgining bu ikki plani o`rtasidaga munosabat antik davrdan buyon 

faylasuflar,  ruxshunoslar  va  lingvistlar  o`rtasida  qizg`in  bahslarga  sabab  bo`lib 

kelmoqda. 

Qadimgi  grek  filosoflari  Geraklit  nom  bilan  u  ifodalagan  predmet  o`rtasida 

bog`liqlik bor degan tezisni olg`a surgan bo`lsa, Demokrit bu qarashni inkor qiladi va 

---

 

17 

nom bilan u ifodalangan predmet o`rtasidagi munosabat erkindir, deydi. U nom bilan 

predmet  o`rtasidagi  nomutanosiblikni  quyidagi  dalillar  bilan  isbotlaydi:  1)  bir 

predmet  bir  necha  nom  bilan  atalishi  mumkin  (nom  predmetga  nisbatan  ko`p, 

ortiqcha): 2) bir necha predmet bir nom bilan ataladi (nom predmetga nisbatan kam, 

etishmaydi):  3)  ma’lum  predmetlarning  nomlari  davrlar  o`tishi  bilan  o`zgarishi 

mumkin. 

Bu masala bugungi kunda ham dolzarbligini yo`qotgani yo`q (ushbu muammo 

yuzasidan batafsil ma’lumot olish uchun "Belgining tuzilishi bo`limiga qarang").  

Lingvistik  belgining  ikkinchi  tamoyili  ifodalovchining  silsilaligidir.  F.  de 

Sossyur  asarida  bu  tamoyil  birinchi  tamoyilga  nisbatan  kamroq  o`rin  olgan  bo`lsa 

ham, lekin unga katta ahamiyat berildi. 

Lingvistik  belgining  silsilaligi  uning  boshqa  belgilar  bilan  sintagmatik 

munosabatini ko`rsatadi. Lingvistik belgining bu xususiyati til va nutq aloqasiga ham 

ishora qiladi. 

Lingvistik  belgining  uchinchi  xususiyati  uning  diskretligi,  ya`ni  mayda 

elementlarga ajralish xususiyatidir.