Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

Reduplikatsiya jarayonidagi almashinuvlar 

Har  qanday  reduplikatsiyada  umumiy  (tsepentlovchi)  urg`u  birinchi 

komponentda  bo`ladi.  Ikkinchi  darajali  urg`u  ikkinchi  komponentning  oxirgi 

bo`g`iniga  tushadi.  Juft  so`zlarning  anchagina  qismida  komponentlardan  biri 

ikkinchisining morfonologik o`zgarishiga uchragan varianti hisoblanadi. 

Birinchi komponent o`zgaradi: 

tun-s; bus-butun 

tta-p: kap-katpsh 

shil-m: yam-yashil 

k-m: ko`m-ko`k 

zil-p: qip qizil 

---

 

82 

ra-p: qop-qora 

k-p: op-ok (oppoq) 

rik-p;; sap-sariq va boshq. 

II. Ikkinchi komponent o`zgaradi: 

y-p: yog`och-pog`och, yilt-pilt 

m-s: mol-sol, mot-sot, temir-semir 

m-p: mol-pol, mosh-posh 

y-m: yo`riq-mo`riq 

t-m: tugun-mugun 

k-m: qiyshiq-miyshiq 

t-p: temir-pemir va boshq. 

Ko`rinib  turibdiki,  reduplikatsiya  jarayonida  almashinuvchi  allofon  sifatida 

faqat  chegaralangan  tovushlar  qatnashadi.  Ular  ko`proq  m,  p,  s,  allofonlar 

hisoblanadi. Bu sanokli allofonlar son-sanoqsiz tovush yoki tovush kompleksi o`rnida 

kela oladi. SHuning uchun ham reduplikatsiya modelini hosil qiladi. 

YUqorida bayon qilinganlardan shu narsa ma`lum bo`ladiki, faqat morfemalar 

qurshovidagi  tovush  almashinuvlar,  ya`ni  bir  umumiy  morfemaning  turli 

alloformalarini 

yuzaga 

chiqarishda 

xizmat 

qiluvchi 

almashinuvlargina 

morfonologiyaning o`rganish ob`ekti bo`ladi.