238
Техноген цивилизация шахс бир ёқлама технократик ахлоқий қиёфада қотиб қолмаслиги учун
жамиятда маънавий муҳитни инсонпарварлаштиришга эътиборни кучайтириш лозим бўлади.
Ўзбекистонда бугунги кунда олиб борилаётган таълим-тарбия жараёнининг моҳияти ҳам
инсонни технократик деградациядан ҳимоялашга қаратилгандир.
Техноген цивилизацияга “макро тизим”, “мезо тизим”, “микро тизим” сифатида
ёндашиш мумкин. Макротизим икки мезо тизимни ўз ичига олади. Уларнинг биринчиси, табиат
билан жамият орасидаги муносабатларнинг инқирозга учраб, табиатни завол топиши билан
боғлиқ бўлган салбий оқибатлар тизими, иккинчиси жамият ичидаги гуруҳлараро ва
шахслараро муносабатлар ўзгариб, салбий оқибатлар келтириб чиқариши.
Мезо тизим микро тизимлардан ташкил тоган. Буларга инсонни табиатга бўлган
нооқилона, ёвузларча ёндашуви натижасида:
табиий унсурларнинг камайиб бориши;
–
биосфера ва бутун ер куррасининг хавфли даражада ўзгариб бориши;
техникадан нооқилона фойдаланиш натижасида табиий муҳитнинг кишига зарар
тегадиган даражада ифлосланиши киради.
Одамзод биоижтимоий мавжудот сифатида асрлар давомида ўз биологик ва ижтимоий
моҳиятини сақлаб қолиш заруриятини сақлаб келган. Ижтимоий муҳит жамият
цивилизациясининг такомиллашувида муҳим аҳамиятга эга эканлигини алоҳида таъкидлаш
лозим
1
. Ижтимоий муҳит
шахсни ўраб турган, унинг онги ҳамда ҳулқига фаол (бевосита ва
билвосита, стихияли ва онгли) таъсир ўтказувчи барча ижтимоий шарт-шароитлар, фаолиятлар
ва алоқадорликларни белгилашда хизмат қилувчи фалсафий категориялардан биридир.
Шу
нуқтаи назардан ижтимоий муҳит инсон тараққиётига ҳал қилувчи таъсир ўтказади
2
. Пол
Анри Гольбах «ижтимоий муҳит» ҳақидаги масалага ўзича ёндашиб, «Ижтимоий муҳит – бу
биринчи навбатда, давлат ва ҳокимият, ҳеч бир омил давлат ҳокимиятичалик таъсир ўтказа
олмайди. Оддий халқнинг яхши, эзгу ғоялар эгаси ёки ёмон, урушқоқ, шафқатсиз бўлиши
айнан ҳокимга боғлиқ. Халқ уларни бошқариб турган раҳбарга ўхшашга интилади. Миллат – бу
оила, унинг характери эса оила бошлиғи билан аниқланади»
3
, -дейди Пол Анри Гольбах. Пол
Анри Гольбахнинг бу каби фикрига қўшилмаймиз, зеро, инсонлар онги ва жамиятга давлат,
ҳокимият ва сиёсат таъсир этиб, унинг шаклланиши ва ижтимоий жараёнларнинг ҳолатига
бошқа омиллар ҳам таъсир этади. Масалан, оила, маҳалла, ўқув юртлари, давлат сиёсати, турли
ташкилотлар, институтлар, жамиятдаги техноген ўзгаришлар ва ҳоказо.
Умуман олганда, техноген цивилизация бошқа цивилизациялардан ўзгарувчанлиги,
тезкорлиги ҳамда табиатга нисбатан ўта ҳужумкорлиги билан ажралиб турсада, унда инсон
дунёни доимо ўзгартирувчи ҳаддан ташқари фаол субъект сифатида қаралади. Бунда
субъектнинг фаоллиги ташқи оламни, асосан, табиатни ўзгартиришга йўналтирилади, инсон
табиат устидан ҳоким, деб тушунилади. Бундай ёндашувга мувофиқ табиат, субъектнинг
фаоллик кўрсатиши учун макон сифатида қаралади, киши табиатдан ўзининг эҳтиёжини тўла
қондириш учун барча нарсаларни истаганича олиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: