|
Т У Т А Т И Л А Д И Г А Н ВА Ҳ И Д Л А Н А Д И Г А Н Д О Р И Л А Р
846
II
Булар шундай дориларки, уларни бурун йўллари орқали
истеъмол қилинади. Бурунга юбориладиган дорилар томизиладиган
иссиқ ва қуруқ дорилар бўлиб, мияда қолиб кетган балгамли
чиқиндиларни чиқариб ташлаш, бошдаги тиқилмаларни очиш,
82
www.ziyouz.com kutubxonasi
совук мизожли касалликлардан: тутқаноқ, фалаж, юэ фалажи,
совуқдан бўлган бош оғриғи ва шу кабиларда бош мизожини
иситиш учун бурунга юборилади. У дорилар: кундуз кири,
нушодир, турбит, седана, исириқ, алой, мурр, говшир, бурақ,
каклигўт,
мурч турлари, ангуза, қаврак елими, фарфиюн, мушк,
назлаўти, ҳинд тузи, ясмиқ, чўл газагўтининг елими, қушлар ва
бошқаларнинг ўти, туя сийдиги, пиёз суви, тоғ райҳони, газагўт,
лавлаги, сирка, аччиқ бодом ёги, наргис, гулсафсар ва шу
кабилардир.
Ҳўл совуқ мизожли бурун дорилари миянинг мизожини
совутади ва ҳўллайди шу билан бирга қуруқ иссиқдан бўлган
касалликларни даволайди. Бу касалликларга иссиқдан бўлган бош
оғриги, сарсом
ва шу кабилар киради. Дорилардан сутчўп,
сачратқи, итузум сувлари, бодринг ва қовоқ суви, бинафша ва
нилуфар ёглари, қовоқ уругининг ёги, қизил гул ёги, афюн, кофур,
табошир ва шу кабилар [ишлатилади].
Аксиртирадиган дориларга келсак, улар бурун катакларига
пуфлаш орқали юборилади. Бунда тиқилмаларни очиб, у ердан
совуқдан бўлган чиқиндиларни чиқариб ташлайди. Бу дорилар
ўткир бўлиб, улар етмак,
85 а
артанисо2,
седана, бурақ, кундуз қири, // фарфиюн,
аристолохия, бальзам дарахти уруги, наэлаўти, мушк, туянинг
қуритилган сийдиги, мурчлар, газагўти, каклигўт, тоғ майизи,
харбақ, хардал, алой3, самсақ, нушодир, занжабил ва ўтлар (сафро).
Тутатиладиган дориларга келсак, улар ҳўл ёки қуруқ мизожли
бўлишлари мумкин. Ҳўл иссиқ тутатиладиган дорилар бурун
катакларини очиш ва ундаги моддаларни латифлаштириш учун
ишлатилади. Улар: тоғ райҳони, тошчўп, дармана, бўйимодарон,
қашқарбеда, бобуна, эрман, арпабодиён, тог ялпиэи, зуфо, укроп,
газагўт, каклигўт, карам ва шу кабилардир. Мазкур дорилар яна
эшитиш йўлларидаги тиқилмаларнн очиб, қулоқ чиркларини
тоэалашда ва буруннинг ҳидга сеэувчанлигини созлашда ҳам
ишлатилади. Уларни идишга солиб қайнатилади ва идиш оғзини
бурун ва қулоққа тўгриланади ёки дори тўғридан-тўгри қуйилиши
ҳам мумкин. Дорининг таркибига ҳожатга қараб туз ёки сирка
қўшса ҳам бўлади. Тутатиладиган дорини шароб ва мураббо билан
аралаштириб, қиздирилган тегирмон тошининг устига сепиб
ишлатиш ҳам мумкин.
83
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ҳўл совук мизожли дорилар уйқусизликда, уни қизиб кетиш
ва қуриб қолишдан мизожини совутиш ва қўллаш билан ҳимоя
қилади. У дорилар бинафша, нилуфар, ҳўл кашнич, сутчўп, ёввойи
гулхайри, семизўт, тол барги, бодринг4. қовоқ барги ва пўстлоги,
кўкнор
ва
унинг
пўстлоги,
қизил
гул,
райҳон
меваси,
гулҳамишабаҳор, баргизуб, гулхайри, майдаланган арпа ва шу
кабилар бўлиб, уларни пишириб, устига сут, бинафша ёғи ва шу
каби ёглардан қуйилади ва [шу аралашма ичига] қиэдирилган
тошлардан солинади ва бош қизиб кетмайдиган узоқликдаги
масофадан унинг тутуни ҳидланади. Лекин тутатқилар илиқ
ҳолатда бўлиши керак. Қиздирилган тошлар яхши туташи учун ўша
тутатқиларга сирка қўшилади ва устига энгашилади.
Ҳидланадиган
қуруқ
мизожли
дориларга
келсак,
улар
тутатиладиган
856
воситалар бўлиб, бош ва мияни қувватлантирадилар. //
Булар: мушк, кофур, уд, сандал, куст, анбар ва сукк кабилардир.
Аммо иссиқдан бўлган тумов ва назлани тўхтатишда сиркада
ивитиб, сўнг қуритилган тоза кепак, арпа ва бокила5 талқони, оқ
сандал, қизил гул, бинафша, юлгун меваси, кофур, каллақанд
кабилардан ишлатилади.
Совуқдан бўлган тумов ва назлани тўхтатишда эса кундур,
қуритилган майъа елими, қуст, тўпалоқ, уд, сандарак елими, қогоз,
анбар ва шу кабилар ишлатилади.
Ҳўллиги кўп бўлган йўталда эса олтингугурт, қуст, гальбан
елими, мурр, цейлон долчини, заъфарон,
кабоба,
аристолохия,
кундур ва қизил зарнихларни най орқали огизга юборилади.
Бола тугилиши қийинлашганида ва йўлдошни туширишда
ишлатиладиган
тутатқи
дориларга
келсак,
улар
говшир,
олтингугурт, мурр, гальбан елими, буқанинг ўти бўлиб, бачадонга
най орқали юборилади.
Ҳидланадиган дориларга келсак, уларнинг иссик мизожлилари
миянинг совуқ мизожини мўътадиллаштириш учун ишлатилади.
Уларга хушбўй нарсалардан ясмин, наргис, наъматак ва шу кабилар
киради. Латиф ҳидли дорилардан мушк, анбар, заъфарон ва шу
кабилар, ўтлардан дармана, бўйимодарон, тошчўп, каклигўт ва шу
кабилар, мевалардан эса лимон ва
норанж7,
тарвуз, ўт бўлмаган
дорилардан эса қундуз қири, майъа елими, майдалаб, сирка билан
қовурилган седана ва шу кабилардир.
84
www.ziyouz.com kutubxonasi
Яна улардан совуқ мизожлилари хам бўлиб, мия қароратини
босиш учун ишлатилади. Уларга хушбўй гиёхдардан мирта,
бинафша, нилуфар ва шу кабилар киради. Ўткир қидлилардан
сандал, кофур, қизил гул ва шу
86а
кабилар,
П
ўтлар ва дорилардан кашнич, мингдевона,
афюн, меҳригиё, кофур ва шу кабилар, мевалардан эса беҳи, олма
ва шу кабилардир. Булар эҳтиёжга қараб, алоҳида-алоҳида ёки ўз
синфлари ва жинсларига мувофиқ таркиб қилиб, ишлатилади.
Иссиқдан бўлган бош огригида бурунга тортичадиган дори:
бинафша ёғи, нилуфар, қовоқ уруғи, тол барги, аёл сути, сутчўп
шираси ва сачратқидан тенг миқдорда олинади.
Фалаж, инсулът, юз фалажида ишлатилувчи аксиртирадиган
дори:
етмак, седана, фарфиюн, мурч, қундуз қири, аристолохия,
бальзам дарахти меваси, мушк, назлаўти, бурақ. Булардан баробар
вазнда олиб, майдалаб, бурунга пуркалади
Совуқдан бўлган бош огригида бугланадиган дори:
тоғ
райҳони, ялпиз, бобуна, қашқарбеда, бўйимодарон, укроп, дармана,
тошчўп, тарвуз. Буларнинг устига эгилиб, буги ҳидланади.
Иссиқдан бўлган бош огршида бугланадиган дори:
бинафша,
нилуфар, гулхайри пояси, пўстидан тозаланиб, майдаланган арпа ва
қовоқ пўстлоқларини пишириб, тогорага солинади ва унинг устига
бинафша ёгидан қўшиб, устига энгашиб, ҳидланади.
Совуқдан бўлган тумов учун тутатқи:
у буруннинг кўп
оқишини
тўхтатади. [Таркиби]: қуст, кундур, сандарак елими,
алой, қанд, седана, зира, каклигўт, буларнинг ҳар биридан ярим
дирҳамдан
олиб,
майдалаб,
нўхат
катталигида
юмалоқлаб,
тутатилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
