Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси

Версиялар – умумий, айрим ва ишчи версияларга бўлинади. 
Умумий версия – жиноят воқияси, уни юридик квалификациялаш, 
муайян шахсни айбдорлик даражасига қараб тузилади.
Айрим тергов версиялари - бўлиш учун айрим холатни, ишдаги 
воқеа, предметлар хизматлар тушинилади. 
Ишчи версиялари – асосан ташкилий – тергов характерига эга бўлиб,
дастлабки тергов тугагандан кейин у ҳам ўзининг аҳамиятини йўқотади. 
Версияларни тузиб чиқиш – бу мураккаб фикрлаш жараѐнидир. У узуқ-
юлуқ эҳтимол тутилган маълумотлардан тўла-тўкис ва ишончли 

---

маълумотлар сари ўтиб боришдаги муҳим босқичдир. Бунда мантиқий 
фикрлаш (тафаккур) усуллари – анализ ва синтез, индукция, дедукция ва 
аналогия катта аҳамиятга эга.
Анализ ва синтез мантиқий фикрлашнинг ўзаро алоқадор ва ўзаро 
боғлиқ усуллари ҳисобланади. Бу қоида тергов қилиш жараѐнида тўла рўѐбга 
чиқарилади. Унинг дастлабки даврида одатда тергов қилинаѐтган ҳодисани 
тавсифловчи тарқоқ далилларгина бўлади. Терговчи ана шу далилларнинг 
турли жиҳатлари ва аломатларини таҳлил этар экан, уларни синтез ѐрдамида 
умумлаштиради ва шу асосда текширилаѐтган ҳодисага оид турли-туман 
изоҳлар топади. 
Индукция 
– 
бу 
хусусийдан 
умумий 
сари, 
далиллардан 
умумлаштиришлар сари фикр юритиш усулидир. Тергов қилишнинг 
дастлабки босқичидаѐқ бу усулдан фойдаланиш, турли далилларни, уларнинг 
айрим жиҳатларини умумлаштириш иш бўйича версия тариқасида иштирок 
этувчи тахминий хулосаларга келиш имконини беради.
Дедукция – умумийдан хусусий сари фикр юритиш усули, яъни 
умумий қоидалардан хусусий хулосаларга ўтишдир. Бу усул ѐрдамида 
версиялар тузиб чиқиш учун илмий ва тажрибага асосланган қоидалардан 
фойдаланилади, улар текширилаѐтган ҳодиса, воқеа, далил билан 
таққосланади. Масалан, агар тўппонча стволи каналида чирк бўлмаса, ўқ 
отилгандан кейин ствол каналидаги мой албатта йўқ бўлиб кетиши ва чирк 
ҳосил бўлиши ҳақидаги билимдан фойдаланиб, ана шу тўппончадан ўқ 
узилмагани тўғрисида хусусий хулоса чиқариш мумкин. Индукция ва 
дедукция версияларни бир-биридан ажратмаган ҳолда олға суришда 
қўлланилади ва ўзаро узвий боғлиқдир.