Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси умурзакова Шаҳноза Рахматовна

III БОБ. ТАДҚИҚОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ 
3.1. Тадқиқот дизайни 
Суғурта хизматлари иқтисодиётни турли хил молиявий хатарлардан 
ҳимоя қилувчи, воситалардан биридир. Шу сабабли милий суғурта 
бозоридаги суғурта компаниялари томонидан жисмоний ва юридик 
шахларга кўрсатилаётган суғурта хизматлари кўламини кенгайтириш ва 
борларини такомиллаштириб бориш зарурдир. Хусусан: Ҳаёт суғуртаси, 
тиббий суғурта каби бугунги кунда долзарб бўлиб бораётган суғурта 
турлари билан бир қаторда учинчи шахсларнинг соғлиғи ва мулкий 
манфаатларига зарар етказиш билан боғлиқ жавобгарлик суғуртаси 
турларини ҳам такомиллаштириб бориш муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон Республикасида жавобгарликни суғурта қилиш суғурта 
фаолиятининг мустақил сохаси ҳисобланади. Бу ерда суғурта объекти 
сифатида суғурта қилдирувчининг учинчи шахслар олдида уларга зарар 
(зиён) етказганлик билан боғлиқ мулкий манфаатлари амал қилади. 
Суғурта қилдирувчи юзага келадиган суғуртага доир хуқуқий 
муносабатларга кўра суғурта қилдирувчи (жисмоний ёки юридик шахс) 
томонидан учинчи шахсларнинг мол-мулки, соғлиги ва ҳаётига етказилган 
зарар билан боғлиқ мажбуриятлар юзасидан жавобгарликларни ўз 
зиммасига олади. 
Жавобгарлик суғуртасининг мақсади-суғурта қилдирувчи бўлмаган 
жабрланувчига зарарни қоплашдан иборатдир.
Ўзбекистон Республикасида жавобгарликни суғурта қилишнинг 
икки тури – фуқаролик жавобгарлигини суғурта қилиш ва касбий 
жавобгарликни суғурта қилиш фарқланади. Касбий жавобгарликни 
суғурталаш касбий фаолиятни амалга оширишда учинчи шахсга зарар 
етказиши мумкин бўлган турли шахслар тоифаларининг мулкий 
манфаатларини суғурта қилиш турларини бирлаштиради. Кўпинча ҳалқаро 

---

36 
амалиётда 
шифокорлар, 
нотариуслар, 
баҳоловчилар, 
экспертлар, 
қўриқчилар, адвокатлар ва бошқаларнинг касбий жавобгарлиги суғурта 
қилинади.
Касбий жавобгарликни суғурталашнинг ҳар бир тури маълум бир 
касбнинг ўзига хос хусусиятлари билан асосланади. Ҳар бир маълум 
касбнинг ўзига хос хусусиятлари касбий жавобгарликни суғурталаш 
шартномасини тузишда ҳисобга олинади. Бу борада суғурта шартномаси 
тузган касб эгасининг ўз касбий мажбуриятларини бажаришга виждонан, 
мулоҳаза билан ва асосли ёндошуви касбий жавобгарликни суғурталашда 
умумий принцип саналади.
Касбий жавобгарликни суғурталашда бошқа суғурта турларидан 
фарқли ўлароқ суғурта ҳолатининг бошланиши ташқи омилларга (табиий 
офатлар ва кесин ўзгаришлар, учинчи шахс ҳаракатлари ва ҳоказолар) 
эмас, балки муайян касбий фаолиятни амалга оширадиган шахс 
малакасига боғлиқ. Суғуртачи суғурта шартномаси тузганидан сўнг 
касбий фаолият билан шуғулланувчи шахс эҳтиёткорлик билан иш тутиши 
ва касбий кўникмаларни намоён этиши лозимлиги билан аҳамиятлидир. 
Касбий жавобгарлик суғуртаси касбий фаолиятни кўрсатишда мол-
мулк ёки соғлиқка зарар етказиш оқибатида келиб чиқадиган даъволардан 
ҳимоя қилиш мақсадида амалга оширилади. Бу ерда ҳам фуқаролик 
жавобгарлигидаги сингари рўй бериши мумкин бўлган қалтисликлар 
омиллари жуда кенг, буларга; 
-сюрвейернинг берган хулосаси асосида сотиб олинган кўчмас 
мулкда носозликларнинг мавжудлиги 
-молиявий йўқотишларга сабаб бўлган адвокат маслахати
-фармацевт томонидан дорини нотўғри тайёрланиши каби кўплаб 
холатлардаги қалтисликлар. 
Юқорида келтирилган касбий жавобгарликни келтириб чиқарувчи 
омиллар кўлами бугунги кунга келиб янада кенгайганлиги қарийиб барча 

---

37 
соҳларда касбий жавобгарлик билан боғлик қалтисликларнинг мавжудли-
ги, касбий жавобгарлик суғуртасини янада кенгроқ ўрганишни ва бу 
соҳада тадқиқотлар олиб бориш зарурлиги, тадқиқотимизнинг дизайнини 
белгилаб беради. 
Ўзбекистон иқтисодиётини модернизациялаш шароитида суғурта 
фаолияти, шу жумлада жавобгарлик суғуртаси олдида ҳал қилинишини 
кутаётган муаммолар жуда кўпки, уларнинг ечимини топиш учун чуқур 
илмий тадқиқотлар олиб боришни зарурият қилиб қўймоқда. Муаммолар 
бор эканми, суғурта соҳани ўрганувчи фан керак. Карл Попернинг (2000) 
фикрича: ”Биз қайсидир предметни ўрганмайлик, биз муаммоларни 
ўрганамиз”. Соколов ва Соколовларнинг (2006) илмий қарашича: барча 
билимлар қачонки фан(илм) бўлиб шаклланади, қачонки у муҳим, қийин 
муаммоларга дуч келса. 
Касбий жавобгарлик суғуртасидаги мавжуд муаммоларнинг илмий 
ечимини топиш зарур экан, унинг ўзига хос хусусиятларини аниқлаш, 
касбий жавобгарлик суғуртасининг асосий тамойилларини аниқлаш, 
касбий жавобгарлик суғуртаси тоифаларини аниқлаш ва касбий 
жавобгарлик суғуртасини амалга ошириш бўйича хорижий мамлакатлар 
амалиётини ўрганиш асосида уларнинг илғор тажрибаларини Ўзбекистон 
суғурта бозори амалиётига татбиқ этиш имкониятларини ўрганиб 
чиқишни талаб қилади.
Ушбу тадқиқотни амалга оширишда қиёсий таҳлил, солиштирма 
таҳлил, сифат таҳлили, тасвирий статистика усулларидан фойдаланилди.