Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси, тошкент ирригация ва мелиорация институти ва тошкент молия институти ҳузуридаги фан доктори илмий даражасини берувчи

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-расм. Ички назорат тизимининг ишончлилиги ва самарадорлигини 
баҳолаш даражалари
21
 
 
Ички назорат тизими ишончлилиги ва самарадорлигини баҳолашнинг 
юқорида келтирилган 5 та даражаси ўз ичига нафақат назоратнинг ҳолатини 
баҳолаш, балки уни такомиллаштириб боришни ўзида мужассам этади. 
Хўжалик юритувчи субъектларда ички назорат тизими самарадорлиги 
юқоридаги даражалар бўйича такомиллашиб борган тақдирдагина, улар 
молиявий-хўжалик 
фаолиятининг 
барқарор 
тарзда 
ривожланиши, 
бухгалтерия ҳисоби ишларида чалкашликларнинг камайиши, ходимларнинг 
ўз функционал мажбуриятларини тўлақонли бажариши таъминланади. Бу 
ҳолат, аудиторлик риски даражасини камайтириш, аудиторлик текшируви 
вақти ва ҳажмининг оптимал тақсимланиши, шунингдек, хўжалик юритувчи 
субъектнинг иқтисодий ночор ҳолатга тушмаслигини таъминлашга хизмат 
қилади.
Аудиторлик текширувларида таҳлилий амалларни қўллаш орқали 
хўжалик юритувчи субъектларда бухгалтерия ҳисоби ишлари ҳолатига баҳо 
берилади. Қуйида биз “Жомбойдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 
маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи аудиторлик текширувини ташкил этиш ва 
ўтказиш жараёнига тўхталиб ўтамиз (5-жадвал). 
Жамиятда сотилган маҳсулотнинг таннархи соф тушумга нисбатан 90,1 
фоизни ташкил этган. 5-жадвал маълумотларига кўра, жамиятда жами 
таннарх таркибида ишлаб чиқариш билан боғлиқ моддий харажатлар 91,7 
%ни, ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш 
харажатлари 3,3 %ни, ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғурта 
ажратмалари 0,7 %ни, асосий восита ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга 
бўлган номоддий активлар амортизацияси 0,7 %ни, ишлаб чиқариш тусидаги 
21
Муаллиф томонидан тузилган 
Ишончсиз 
Фақат 
ахборот
берувчи 
Ўрта 
Фақат 
назорат
қилувчи 
Оптимал 
Назорат муҳити 
мавжуд эмас, 
назорат амаллари 
бажарилмайди 
Назорат муҳити 
мавжуд, аммо 
фақатгина 
раҳбариятга 
маълумот бериш 
учун назорат 
амалга 
оширилади 
Назорат 
муҳити мавжуд, 
назорат амалга 
оширилади ва 
ҳужжатларда 
расмийлаш- 
тирилади 
Назоратнинг 
самарадорли- 
гини ошириш 
бўйича даврий 
равишда стан-
дарт ҳолдаги 
назорат ва
текширишлар 
ўтказилади 
Доимий равишда
ички назорат 
текширувлари 
ўтказилади ва 
мунтазам тарзда 
такомиллаш- 
тириб борилади 

---

25 
бошқа харажатлар 3,6 %ни ташкил қилган.