Zbekiston respublikasi axborot texnalogiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

10) MBBT turli xil yordamchi xizmatlarni (asosan ma'lumotlar bazasini samarali boshqarish uchun: ma'lumotlarni olib kirish, monitoring, strategik tahlil, indekslarni qayta tuzish, chiqindi yig'ish va xotirani qayta taqsimlash) ta'minlashi kerak.

Ma'lumotlar bazalari bilan ishlash uchun, odatda ma'lumotlar bazasi tillari deb ataladigan maxsus tillar qo'llaniladi. Dastlabki MBBTlar o'z vazifalariga ixtisoslashgan bir necha tillarni qo'llab-quvvatlagan. Ko'pincha ikkita til ajralib turardi - ma'lumotlar bazasi sxemasini aniqlash tili (SDL - Schema Definition Language) va ma'lumotlar manipulyatsiyasi tili (DML - Data Manipulation Language). SDL asosan ma'lumotlar bazasining mantiqiy tuzilishini aniqlash uchun xizmat qildi, ya'ni foydalanuvchilarga ko'rinadigan ma'lumotlar bazasi tarkibi. DML ma'lumotlar manipulyatsiyasi operatorlari to'plamini o'z ichiga olgan, ya'ni ma'lumotlar bazasiga ma'lumotlarni kiritish, mavjud ma'lumotlarni o'chirish, o'zgartirish yoki tanlashga imkon beradigan operatorlar. Keyingi ma’ruzalarda biz MBBTning dastlabki tillarini batafsil ko'rib chiqamiz.

Zamonaviy ma'lumotlar bazalari odatda ma'lumotlar bazasi bilan ishlash uchun zarur bo'lgan barcha vositalarni o'z ichiga olgan yagona interfeysli tilni yaratadilar, uni yaratgandan boshlab va bazaviy foydalanuvchi interfeysini ma'lumotlar bazalari bilan ta'minlaydilar. Hozirgi kunda eng keng tarqalgan ma'lumotlar bazasining standart tili SQL (Structured Query Language) hisoblanadi. Ushbu fanning bir nechta ma'ruzalarida SQL tili yetarlicha batafsil ko'rib chiqiladi, ammo hozirga qadar biz "til" darajasida qo'llab-quvvatlanadigan relatsion ma'lumotlar bazasini asosiy vazifalarini (ya'ni SQL interfeysini amalga oshirish bilan qo'llab-quvvatlanadigan funksiyalarni) ko'rib chiqamiz.

Birinchidan, SQL - bu SDL va DML kombinatsiyasi; ma'lumotlar bazasi sxemasini aniqlash va ma'lumotlarni boshqarishga imkon beradi. Shu bilan birga, ma'lumotlar bazasi obyektlarining nomlanishi (relyatsion ma'lumotlar bazasi uchun, jadvallar va ularning ustunlari nomlari uchun) til darajasida SQL kompilyatori maxsus qo'llab-quvvatlanadigan xizmat kataloglari jadvallari asosida obyekt nomlarini ichki identifikatorlariga o'zgartiradi. Ma'lumotlar bazasining ichki qismi (yadro) jadvallar va ularning ustunlari nomlari bilan umuman ishlamaydi.