Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

I.3.2. Топографик харита мазмуни. Шартли белгилар 
Топографик хариталарни ички ҳошия билан чегараланган картаграфик 
материаллар трапеция шаклида бўлиб,унинг четларига географик 
кординаталар – кенглик ва узунлик қайд этилади. Ташқи (безаги) ва ички 
ҳошияларга нуқтанинг географик кординаталарини аниқлаш вазифасини 
ўташ учун минутлар ҳошияси келтирилган. Харита варрағиига километрлар 
тўри туширилган. Чизиқлар минтақадаги ўқ меридиан проекцияси ва экватор 
проекцясига паралел этиб чизилган. Кординаталар чиқишида нуқтанинг 
тўғри бурчакли кооординаталарини миқдорлари берилган. Хаританинг 
юқори шимолий қисмида номенклатураси келтирилиб, қавсда энг катта 
аҳоли яшайдиган пункт кўрсатилган. Ҳошиянинг пастки жанубий қисмига 
магнит милларини оғиш ва меридианлар яқинлашув миқдори вертикал чизиқ 
тўрларини ўзоро холати, ҳақийқий ва магнит меридианлариининг чизмаси, 
сонли ва чизиқли масштаблар, жойланиш чизмалари келтирилган. 
Топографик хариталарда тафсилот, жойдаги предметлар ва реълеф 
элементлари шартли белгиларда кўрсатилади.Шартли белгилар беш тури 
бўлиб: майдоний, масштабсиз, чизиқли, реълеф ва тушунтирувчи белгилар 
кўринишида бўлади. 
Мисол учун харитада маълум майдонга эга бўлган объектлар тасвири, 
харита масштабида келтирилган 
майдоний
шартли белгилардан фойдаланади 
ва чегаралари кўрсатилган бўлади (дала, ўрмон, экинзор ва ҳ.к.). Кўпинча 
шартли белгилар харитада ўз холатига қараганда катта жойни эгаллайди ва 
бу ҳолларда 
масштабсиз 
шартли белгилар ишлатилади (геодезик пункт, 

---

13 
алоҳида турувчи дарахт, булоқ, артизан, қудуқ ва ҳ.к.). Узунликлари 
масштабда ва кенгликлари масштабда кўрсатилмаган объектлар холати 
чизиқли масштабда
кўрсатилади (йўллар, сойлар, электор тармоқлари ва 
ҳ.к.). 
Тушунтирувчи
белгиларга тафсилотларни ҳажми, бўйи, эни, юк 
кўтариш қобилияти ва ҳ.к. рақамлар билан кўрсатилади. 
Релъеф белгиларига
горизонтал 
чизиқларда 
кўрсатилмаган 
ва 
релъфни 
кўрсатишда 
фойдаланиладиган белгилари ташкил топган (3.1-расм). Булар, қўрғон, 
жарлик ва ҳ.к. 
3.1-расм. 1:10000 масштабли топографик харита варағи (горизонталар баландлиги 2,5 м)