88
―GPS‖ қабул қилувчи воситаларнинг турлари кўплигига қарамай,
муҳандислик–геодезик ишларни ташкил қилиш ва бажаришда бир вақтни
ўзида АҚШ нинг ―NAVSTFR‖ ва Россиянинг ―ГЛОНАСС‖ орбитал
станциялари
тизимида
ишлайдиган
қабул
қилувчи
воситаларда
фойдаланишга ҳаракат қилиш лозим. Шундай қабул қилувчи воситалар
ҳақидаги маьлумотлар келтирилган.
Ер усти космик топографик тасвирларни ―NAVSTFR‖ ва ―ГЛОНАСС‖
ер йўлдоши навигация тизимларида фойдаланиш
келтирилган координата
тизимлари кўрсатиб ўтилган. Шу билан бирга ―ГЛОНАСС‖ тизимида
жойнинг баландлик қийматлари 1971 йил қабул қилинган Болтиқ баландлик
тизимида эканлигини эслатиб ўтамиз.
GPS қабул қилувчи воситалардан топографик тасвир олишда
фойдаланишда базавий таянч станциялар
билан ишлашда дифференциаль
позиционалаш ―Differtntial GPS‖ – GРS режими қўлланилади.
Тасвирга олинаѐтган жойга кўра, тасвир олишда бир нечта технологик
схема қўлланилади:
А) Очиқ худудларда планли − баландлик асоси давлат геодезик
тўрининг бирор бир шаҳобчасига ѐки махсус зичлаш тўрининг нуқтасига
дифференциал базавий DGРS – станцияни жойнинг кўринадиган тепаликка
ўрнатилиб давлат геодезик тўрларига боғланган ҳолда барпо этилади. Давлат
геодезик тўрларига боғлашда аньанавий усуллар қўлланилади.
Базовий DGРS − станция ўзи томонидан сунъий йўлдошлардан GPS
қабул қилувчилар ѐрдамида олинган координаталарга тузатмалар киритади.
Худудни тасвирга олиш майдони 10 км ташкил этади ва GPS қабул қилувчи
рейкачилар сони чегараланмайди. Тасвир олиш ишлари ҳар қандай об −
ҳавода ҳам олиб борилиши мумкин.Тасвир
ишларини таьминлаш учун
аввало,
котроллерлардан
фойдаланиб, GPS
−
қабул
қилувчини
инициализация (бошланғич қийматларни белгилаш, қабул қилиш) этилиб,
ўлчаш бирлиги ва координата тизимлари қабул қилинади.
Рейкачилар оддий тахеометрик тасвир олишдаги каби барча характерли
нуқталарда (релъеф ва пикет нуқталари), аввалдан режалаштирилган
маршрут бўйича ҳаракатланади. Дисплей контроллерасида ҳосил бўлган
жойдаги нуқталарнинг координаталари оддий тўғмачага босиш орқали
мальумотлар магнит жамловчисига ѐзиб қўйилади.Олинган
маьлумотлар
камерал шароитида топографик планларни ҳосил этишда асос бўлиб ҳизмат
қилади.
Б) Ёпиқ, турли тўсиқлар дарахтзор, ўрмонзор ва ҳ.к. худудларда
тасвирнинг планли − баландлик асос нуқталарини
жойида белгилаш ва
мустаҳкамлашда йўлакчалар очилиши билан бирга аралаш усуллар
қўлланилади. Бунда аьннавий усуллар билан бирга ер усти тахеометрик ва
GPS − тизимидан фойдаланиб GPS − тасвир олиш усуллари қўлланилади.
Дала ўлчаш ишлари тугалланиши билан ўша заҳоти (постизмерений)
схемаси бўйича, махсус таьминотли
дастурлардан фойдаланиб, компьютер
хотирасига киритилади.