Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

3.
 
Davlat xarajatlarining mazmuni 
 
Markazlashgan va markazlashmagan davlat daromadlarini foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan 
moliyaviy munosabatlarga 
davlat xarajatlari
 deyiladi.  
Davlat  xarajatlarining  xususiyatli  tomoni  davlat  sohalari  moliyaviy  resurslar  bilan 
ta’minlash  tadbirlari  ila  ajralib  turadi.  Davlat  xarajatlarining  mazmuni,  xususiyati  bevosita 
davlatning  iqtisodiy,  ijtimoiy,  siyosiy,  ekologik,  boshqaruv  va  mudofaa  funksiyalari  bilan 
bog‘liqdir.  
Mustaqillikka  erishilgandan  so‘ng  davlat  xarajatlarining  salmoqli  qismi  aholini  ijtimoiy-
iqtisodiy  talablarini  qondirishga  yo‘naltirilmoqda.  Bugungi  kunda  mazkur  sohaning  qariyb  3/4 
qismini davlat budjeti va budjetdan tashqari fondlar hisobiga moliyalashtirish amalga oshirilmoqda. 
Shu  bilan  birgalikda  nodavlat  sektoridagi  korxonalar  o‘z  daromadlarini  bir  qismini  ishchi  va 
xizmatchilarning  ijtimoiy-madaniy  tadbirlariga  yo‘naltirsa,  ularga  nisbatan  davlat  iqtisodiy 
rag‘batlantirish usullarini qo‘llamoqda.  
Davlat  xarajatlari  ichida  tarmoqlar  iqtisodiyotini  iqtisodiy  rivojlantirishda  ham  tubdan 
o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Faqat ayrim hollarda, agarda umumjamiyat uchun ustivor ahamiyatga ega 
bo‘lgan taqdirdagina yangi qurilishlarga davlat mablag‘lari xarajat qilinmoqda.  
Davlat  xarajatlarining  ma’lum  bir  qismini  davlat  boshqaruvi  va  mudofaa  xarajatlari  tashkil 
etadi.  Ammo,  moliya  siyosatining  asosiy  yo‘nalishi  ushbu  maqsadlarga  davlat  xarajatlarini 
bosqichma-bosqich qiskartirishdir va yo‘naltirilayotgan mablag‘lardan ham oqilona foydalanishdir. 
Zero, mudofaa xarajatlarini kamaytirish ayrim hollarda davlat kompetensiyasida bo‘lmasada, lekin 
boshqaruv xarajatlarini kamaytirish davlat ixtiyoridadir.  
Davlat  xarajatlari
  deb,  ijtimoiy  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  va  takomillashtirish,  xalq 
farovonligini  oshirish,  butun  jamiyatni  boshqa  ehtiyojlarini  qondirish  maqsadida  rejali  taqsimlash 
va qayta taqsimlash bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy munosabatlarga aytiladi.  
Davlat  xarajatlarini  moliyalashtirishda  asosiy  manba  davlat  budjetida  markazlashgan  yoki 
korxona  va  tashkilotlar  ixtiyorida  bo‘lgan  jamiyatning  sof  daromadlaridir.  Davlat xarajatlarining 
asosiy qismi aholidan soliq to‘lovlar sifatida tushgan mablag‘lar hisobidan moliyalashtiriladi. 
Bundan tashqari davlat xarajatlari uzoq muddatli bank kreditlari, korxonalar va tashkilotlarning 
boshqa daromadlari hisobidan moliyalashtiriladi.  
Davlat xarajatlarini tartibga solinishi, ularni rejalashtirish hamda mablag‘ ajratish va 
mablag‘lardan foydalanish usullariga qat’iy rioya qilish orqali erishiladi.  
Xalq xo‘jaligini mutanosib ravishda rivojlanishini va xalqni moddiy va madaniy hayot 
darajasini ko‘tarish maqsadida davlat umumiy ijtimoiy mahsulotni va milliy daromadni  ishlab 
chiqarish va noishlab chiqarish hamda viloyatlar orasida to‘g‘ri taqsimlash va qayta taqsimlashni 

---

 
 
 
76
 
 
vakolatli organlar tomonidan olib boradi. Davlat rejalashtirishining asosiy usuli bo‘lib –  balansli 
usul hisoblanadi. Bu degani korxonalar va tashkilotlarga o‘z moliyaviy resurslaridan foydalanishida 
keng vakolat berilishi bilan markalashgan moliyalashtirishni uzviy birligiga erishishdir.