Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва


 Davlat  budjeti daromadlarining mazmuni



Download 1,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/177
Sana05.01.2022
Hajmi1,58 Mb.
#317970
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   177
Bog'liq
Ўзбекистон республикаси ало А, ахборотлаштириш ва

3. Davlat  budjeti daromadlarining mazmuni 
 
YaIMni budjet vositasida qayta taqsimlash o‘zaro bog‘liq bo‘lgan va ayni bir paytda, 
uzluksiz kechadigan ikki bosqichdan iborat:  
1) Davlat budjeti daromadlarini shaklantirish; 
2) Davlat budjeti mablag‘larini sarf qilish. 
Budjet daromadlarini
  shakllantirish jarayonida ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida 
yaratilgan YaIMning bir qismini davlat foydasiga majburiy olish yuz beradi. Davlatning soliq 
to‘lovchilar bilan moliyaviy munosabatlari shu negizda yuzaga keladi. 
Budjet daromadlari ularni to‘lovchilar, soliqka tortish obyektlari, undirish usullari, to‘lov 
muddatlari va boshqalar bo‘yicha muhim farqlarga ega, lekin shu bilan birga, ular yagonaligi bilan 
ajralib turadi, ya’ni ular bir maqsadga -  turli darajalardagi budjetlarnin daromad qismini 
shakllantirishga xizmat qiladi. 
Budjet daromadlari
  mamlakat budjet jamg‘armasini shakllantirish jarayonida davlat bilan 
korxona (birlashma)lar, tashkilotlar v fuqarolar o‘rtasida paydo bo‘ladigan iqtisodiy munosabatlarni 
ifoda etadi. Bu iqtisodiy munosabatlar korxonalar, tashkilotlar va aholi tomonidan budjetga 


 
 
 
84
 
 
to‘lanadigan turli to‘lovlar ko‘rinishida yuz beradi, ularning moddiy-ashyoviy ifodasi budjet 
jamg‘armasiga yo‘naltiriladigan pul mablag‘lari hisoblanadi. 
Budjet daromadlari, bir tomondan, ijtimoiy mahsulot qiymatini takror ishlab chiqarish 
jarayonidagi turli ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlash natijalari bo‘lsa, ikkinchi tomondan, davlat 
qo‘lida to‘plangan qiymatni yana qayta taqsimlash obyekti hisoblanadi, chunki bu qiymat hududiy, 
tarmoq va maqsadli yo‘nalishidagi budjet jamg‘armalarini shakllantirishda foydalaniladi. 
Xo‘jalik yuritishning bozor asoslariga o‘tish ijtimoiy ishlab chiqarishga raxbarlikda 
iqtisodiy usullardan foydalanishni talab qiladigan korxonalar sof daromadining bir qismini ilgari 
qo‘llanib kelgan budjetga olish shakllari samarasizligi daromad tushumlari tizimini tubdan 
o‘zgartirishni taqozo qildi. 
Natijada daromadlar tushumi soliq to‘lovlari zimmasiga ko‘chirildi; korxonalarning budjet 
bilan o‘zaro munosabatlari qonun bilan tartibga solinadigan huquqiy asosga qo‘yildi. 
Budjet daromadlarini vujudga keltirishning shakllari va usullari ko‘pdan-ko‘p obyektiv va 
subyektiv omillar ta’sirida o‘zgarib turadi Ularning orasida ishlab chiqaruvchi kuchlar, ishlab 
chiqarish munosabatlari moliya-budjet fanining rivojlanish darajasi ta’siri birinchi o‘rinda turadi 
Daromadlarga, shuningdek yuzaga kelgan konkret iqtisodiy va ijtimoiy vaziyat, muayyan 
davrdagi iqtisodiy siyosat, jamiyat taraqqiyotida tanlangan ustuvorliklar, belgilangan vazifalarga 
erishish strategiyasi va boshqalar ham katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Ammo, har kanday hollarda ham safarbar qilingan daromadlarning asosiy maqsadi - barcha 
boshqarish darajalaridagi hokimiyat organlariga o‘z vazifalarini amalga oshirishga imkoniyat 
beradigan, umumdavlat ehtiyojlarini qondiradigan barqaror moliya bazasini yaratishdan iborat. 
Daromadning vazifasi budjet xarajatlarini qoplashdan iborat. Ammo bunda xo‘jalik yurituvchi 
subyektlar bilan  o‘zaro moliyaviy munosabatlarning shunday shakllarini topish zarurki, 
daromadlarni budjetga olish usullari mehnat unumdorligini ko‘tarishga,  jami resurslardan oqilona 
foydalanishga, tushumlarni ko‘paytirishga xizmat qilishi kerak. 
Daromadlarning  budjetdagi o‘rni bilan birga daromadlar o‘sishining moddiy asoslarini 
kengaytirishni ta’minlaydigan rag‘batlantiruvchi funksiyasi, budjetning daromad qismini 
mustahkamlashi huddi shu o‘rinda yaqqol ko‘zga tashlanadi.  
Turli mamlakatlarda daromadlarning shakllanishini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, konkret 
to‘lov turlari xilma-xil bo‘lishiga qaramay hamisha budjetga pul tushumlarining asosan 
uchta 
manbai
 mavjud bo‘lgan va hozir ham shunday. Ular: 

 
davlat mulki, umumdavlat resurslari. Ulardan foydalanganlik uchun haq  olinadi, 
muayyan badallar to‘lanadi; 
 

 
jismoniy va yuridik shaxslardan turli soliqlar va yig‘imlar ko‘rinishida undiriladigan 
majburiy to‘lovlar; 

 
davlat zayomlarini qimmatli  qog‘ozlar va lotereyalarni sotishdan,  bankdagi  qo‘yilmalar 
bo‘yicha olingan daromadlar shakllarida jalb qilingan resurslar. 
Davlat budjeti jami daromadlarining umumiy moddiy asosini milliy daromadning qayta 
taqsimoti mamlakatda yangidan yaratilgan qiymat katta qismining davlat qo‘lida to‘planishi tashkil 
qiladi. Shunday qayta taqsimlashning eng muhim tarkibiy qismlari - 
soliqlar, davlat mulki, davlat 
qarzlaridan
 iborat. 
Miqdoriy jihatdan davlat budjetining daromadlari yaratilgan (ishlab chiqarilgan) yalpi ichki 
(milliy) mahsulotda (milliy daromadda) davlatning ulushini ko‘rsatadi. Ularning absolyut hajmi va 
salmog‘i mamlakatning yalpi ichki (milliy) mahsuloti (milliy daromadai)ning umumiy hajmi, u 
yoki bu davrda davlatning oldida turgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, mudofaa va boshqa vazifalar 
bilan belgilanadi. Ana shularga muvofiq ravishda Davlat budjetida mablag‘larni konsentratsiya 
qilish (to‘plash, yig‘ish) miqdori va ularni undirishning shakl va usullari aniqlanadi. 
Budjet daromadlarini shakllantirish jarayonining quyidagi tamoyillarga asoslanishi 
maqsadga muvofiqdir
1
  (17-rasm). Ushbu tamoyillarning ayrimlarini mazmunini ko‘rib chiqadigan 
bo‘lsak, subyektlarga tegishli bo‘lgan mablag‘lar bir qismining Davlat budjetiga olinishi ularning 
                                                 
1
 Malikov T.S., Haydarov N.H. Davlat budjeti. O‘quv qo‘llanma/TMI.-T:”IQTISOD-MOLIYA”, 2007. 39-b. 


 
 
 
85
 
 
mustaqil rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. Bu chegaradan oshib ketish 
subyektlarning mustaqilligini yo‘qotishga, kasodga uchrash hollarining vujudga kelishiga, ichki 
rezervlarni qidirib topishga va ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlarini ta’minlashga intilish susayadi, 
xufyona iqtisodiyotning rivojlanishiga olib keladi; ma’lum bir xarajatlarni amalga oshirmasdan 
turib olingan barcha daromadlar subyektlarning ixtiyoriga qoldirilmasdan davlatning ixtiyoriga 
o‘tishi kerak. Bu tamoyilning ta’siri ostiga subyektlar ma’muriyatining noto‘g‘ri, noqonuniy 
harakati (masalan, davlat standartlarini  buzish va boshqalar) natijasida olingan daromadlar ham 
kiritilmog‘i lozim; subyektlar ixtiyoridan mablag‘larning budjetga olinishi ularning samarali 
faoliyat ko‘rsatishini rag‘batlantirishi kerak. Bu yerda qo‘yilgan vazifa faqatgina Davlat budjeti 
daromadlarini miqdoriy jihatdan ta’minlash emas, balki shu orqali korxonada faoliyat 
ko‘rsatayotgan mehnat jamoalarining manfaatlariga, ular faoliyatining sifat ko‘rsatkichlariga 
to‘lovlarning ta’sirchanligini kuchaytirishdir. 
 
 
 
17-rasm.
 

Download 1,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   177




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish