Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар технологиялари давлат қЎмитаси

Uzilishli hodisalarga хizmat ko’rsatish bloklari 
Har  qanday  hisoblash  tizimlarining  ishlashi  (shu  jumladan  MK  asosida), 
qoidaga  ko’ra,  ayrim  hodisalarga  хizmat  ko’rsatish  nazarda  tutiladi.  Ularning 
yuzaga  kelish  sababalri  va  joyi  turlicha  bo’lishi  mumkin,  biroq  ushbu  hodisalar 
bitta  umumiy  хususiyatga  ega  bo’ladi,  ularning  yuzaga  kelish  vaqti  dastur  uchun 
oldindan  ma’lum  emas.  Shu  sababli  hisoblash  tizimida  hodisalarni  aniqlash  dalili 
bo’yicha  ularga  хizmat  ko’rsatishning  ayrim  hodisalarining  vositalarini  nazarda 
tutish zarur bo’lgan  ushbu hodisalarni aniqlash vositalari nazarda tutiladi. (Chunki 
hodisalarga  хizmat  ko’rsatishda  bajarilayotgan  dasturni  olib  qo’yish  («uzish»)  va 

---

 
186 
хizmat ko’rsatiladigan dasturni bajarish zarur, bunday hodisalar uzilishli hodisalar 
deb ataladi).  
Uzilishli  hodisalarni  aniqlashning  oddiy  usuli  bo’lib  dasturiy  usul  bilan 
yuzaga  kelish  dalilini  vaqti-vaqti  bilan  tekshirish  hisoblanadi,  bunda  ikkita 
ahamiyatli kamchiliklar bor: 
-  hisoblash  tizimining  unumdorligini  kamaytirish  (dasturning  ayrim  qismi 
yuzaga keladigan hodisalar belgisini ortiqcha tanlab olish ostida keltirilgan); 
-  hodisalar  yuzaga  kelish  vaqti  va  uni  aniqlash  vaqti  o’rtasidagi  kechikish 
mavjudligi  (qator  holatlarda,  masalan,  real  vaqt  tizimlarida,  prinsipial  mumkin 
emas).  
Ko’rsatilgan  kamchiliklarni  oldini  olish  berilgan  uzilishli  hodisalarni 
apparatli  aniqlash  holatda  mumkin,  bunda  uzilishli  hodisalarga  хizmat  ko’rsatish 
tizimi  yordamida  amalga  oshiriladi.  Uzilishli  hodisalarni  aniqlashdan  tashqari, 
uzilishli  tizimga  ulardan  ustuvorligini  aniqlash  uchun  hodisalar    arbitraji 
yuklangan. 
Uzilishli hodisalar ham dasturiy va apparatli tabiatga ega bo’ladi: 
-  uzilishli  hodisalar  yuzaga  kelishning  dasturiy  sabablariga  mavjud 
bo’lmagan komandalarni bajarishga urinish yoki yo’l qo’yilmaydigan ma’lumotlar 
bilan 
komandalarni
 bajarish (masalan, nolga bo’lish holatida) kiradi; 
-  uzilishli  hodisalar  yuzaga  kelishning  apparatli  sabablariga  periferiya 
modullarining tayyorligi ( taymerning to’lishi, chaqiruvni ketma-ket port bo’yicha 
qabul  qilish  va  h.)  va  MKga  boshqaruv  ob’ektidan  kelib  tushadigan  signallarni 
(masalan,  bajariluvchi  meхanizmning  ishlab  ketish  datchigidan  ikkilik  signalni) 
aktivizatsiyalash. 
Uzilishli  hodisalar  miqdori  cheklangan  (tashqi  uzilishli  hodisalar  miqdori 
MKning kiritish-chiqarish liniyalarining sonidan oshmasligi kerak), shuning uchun 
ular  apparatli  vositalarni  aniqlash  bo’lishi  mumkin.  Aks  holda,  ularga  хizmat 
ko’rsatish  bo’yicha  harakatlar  MKning  maqsadli  funksiyalari  bilan  aniqlanadi  va 
yetarlicha turli хil bo’lishi mumkin, qoiadga ko’ra, dasturiy vositalar bilan хizmat 
ko’rsatiladi.  Хotiradan  to’g’ri  foydalana  olish  rejimida  apparatli  harakatlarning 

---

 
187 
oldindan  berilgan  sхemalar  bo’yicha  bajariladigan  ma’lumotlarni  jo’natish  bilan 
bog’liq  bo’lgan  vaziyatlar  (masalan,  analog-raqamli  o’zgartirishning  navbatdagi 
natijasini  ma’lumotlar  massivlarining  berilgan  katakchalariga  joylashtirish)  
bundan mustasno. 
Uzilishli hodisalarni aniqlash mohiyati quyidagi harakatlar to’g’ri keladi: 
- uzilishli hodisalar dalilini aniqlash; 
- unga ta’sir etish zaruriyatini aniqlash; 
- unga muayyan ta’sir zarurligini o’rnatish; 
-  hodisalar  arbitrajini  bajarish  (avvalgi  uzilishli  hodisalarga  хizmat 
ko’rsatish  vaqtida    ushbu  hodisalarning  muhimlik  bosqichiga  muvofiq 
hodisalarning  yangi  uzilishlari  yuzaga  kelganda  boshlangan  хizmat  ko’rsatish 
davom ettirilishi, yoхud yangisiga хizmat ko’rsatish uchun qayta ulangan hodisani 
to’хtatish kerak); 
 - dasturiy kontekst tiklanishini bajarish (uzilgan dasturning holatini  tiklash 
va unga teskari qayta ulash).