Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахбороттехнологиялари университети

2.1.1. Толанинг шахсий йўқотишлари 
 
Шахсий йўқотишларга ютилиш ва сочилишдан ҳосил бўладиган 
йўқотишлар киради. Ютилишдан ҳосил бўладиган йўқотишлар ички ва ташқи 
бўлади. Ички ютилиш йўқотишларини тоза кремний материали ҳосил қилиши 
мумкин. Хар бир материал молекуляр тузилишига кўра маълум тўлқин 
узунликларида сигналларни ютиши мумкин. Масалан, SiO
2
нинг ультра 
бинафша диапазонда λ<0,4 мкм тўлқин узунлигида электрон резонанслари 
мавжуд. Шунингдек, инфрақизил диапазонда λ>7 мкм тўлқин узунлигида 
тебранувчи резонанслари мавжуд. Демак бу резонанслар кўринадиган частота 
диапазонида ютиш полосаси кўринишида бўлади. Иккинчи ва учинчи 
ойналарда ютилишнинг бу тури 0,03 дБ/км дан кўп бўлмаган йўқотишларга 
олиб келади. 
Ташқи ютилиш йўқотишлари ѐруғликнинг тола қўшимчаларида 
ютилишидан ҳосил бўлади. Замонавий ишлаб чиқариш технологиялари бу 
йўқотишлар таъсирини жуда кичик даражага камайтирган. Бу йўқотишлар 
темир, мис, никель, магний, хром қўшимчаларини толага қўшиш натижасида 
ҳосил бўлади. Замонавий ишлаб чиқариш жараѐнида бу металларнинг таркиби 
бир миллиард қисмгача камайтирилган. Шунинг учун улар умумий ташқи 
ютиш йўқотишларининг жуда кичик қисмини ташкил этади. Булардан фарқли 
равишда гидроксил ион (ОН) лар қолдиғининг мавжудлиги, яъни ишлаб 
чиқариш жараѐнида толада сув қолдиқларининг қолиши ташқи ютиш 
йўқотишларини сезиларли даражада оширади. Оптик тола таркибида ОН 
ионлари бирнинг юз миллиондан кам қисмини ташкил этиши керак.
Замонавий оптик толаларда микроқўшимчалар миқдори жуда кичиклиги 
учун ташқи ютилиш шовқинлари минимал бўлиб, уларни ҳисобга олмаса ҳам 

---

бўлади. Лекин ОН концентрацияси бирдан миллион қисмни ташкил этганда, 
1390 нм тўлқин узунлигида йўқотишлар 50 дБ бўлиши мумкин. 
Нурнинг сочилишидан ҳосил бўладиган йўқотишлар ички йўқотишлар 
хисобланиб, оптик тола ўзагининг дефектлари: ҳаво пуфакчалари, ѐриқлар, 
толанинг бир турда эмаслиги, яъни қўшимчалар қўшилишидан шиша 
зичлигининг тасодифий ўзгариши туфайли юзага келади. Бу омиллар ѐруғлик 
оқими йўналишини ўзгартириб, оғишига олиб келади, натижада синиш 
бурчаги ошиб, ѐруғлик нури қобиқдан ташқарига сочилиб кетади.
Бундан ташқари, оптик толанинг бир турда эмаслиги, яъни қўшимчалар 
мавжудлиги ѐруғлик оқими маълум қисмининг тескари томонга акс этишига - 
тескари сочилишга олиб келади (2.2 - расм).
1550 нм тўлқин узунлигида Релеевск сочилишлари умумий 
йўқотишларнинг асосийси ҳисобланади. Релеевск сочилиши тўлқин 
узунлигига тескари пропорционал бўлиб, тўлқин узунлиги ошиши билан 
йўқотишлар камаяди.