Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

 
IV-БОБ. Аҳолини ваҳудудларни замонавий қирғин қуролларидан муҳофаза 
қилишни ташкил этиш. 
Замонавий қирғин қуроллар таснифи.................................................... 
124-127 
Дезактивация, дегезация, дезинфекция. Зарарсизлантириш турлари.......... 127-133 
V-БОБ. Фавқулодда вазиятларда иқтисодиёт объектларида 
қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни 
ташкил этиш ва олиб бориш. 
Қутқариш ва кечиктириб бўлмайдиган ишларнинг мақсади, мазмуни ва 
бу ишларга жалб этиладиган куч ва воситалар.......................................... 
133-136 
Зарарланиш ўчоғида кечиктириб бўлмайдиган ишларни ташкил этиш ва 
олиб бориш хусусиятлари (АЭС ва кимёвий объектлар).................... 
136-140 
Қисман ва тўла санитария ишлови,уни ўтказиш усуллари.................... 
140-144 
Шикастланишларда шошилинч тез тиббий ёрдам. Жабирланишлар 
таснифи: қон кетиш ..................................................................................... 
144-149 
Суяк синиш. Куйиш...................................................................................... 
149-154 
Совуқ уриш, Иссиқ элитиш, Шикастланишларда махсус ишлов 
ўтказиш.................................................................................................... 
155-156 
Заҳарланишлар.......................................................................... 
156-164 
VII-БОБ. Фуқаро муҳофазаси бўйича аҳолини 
ўқитишни ташкил этиш. 
Ишчи-хизматчилар ва фуқаро муҳофазаси тузилмаларини ўқитишдан 
мақсад, ўқув машқларининг вазифалари, ўтказиш усуллари............. 
164-168 
Фуқаро муҳофазаси махсус-тактик ўқув машғулотлари ва қўмонданлик-
штаб ўқув машғулотларини ташкил этиш, ўтказиш.................................. 
168-176 
Маънавий-руҳий тайёргарликнинг моҳияти, шакиллари, усуллари ва 
воситалари............................................................................................... 
177-181 
“Фуқаро муҳофазаси”машғулотини ўтказиш услуби............................ 
181-186 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати............................................................. 187-189 

---

5 
Кириш 
“Сиёсатимизнинг асл моҳияти шуки,
аҳолини хавфсизлигини таъминлаш, 
уларни турли хил офатлардан ва 
фавқулодда вазиятлардан ҳимоя
қилишдир” 
Ислом Каримов 
 
Биз яшаб турган сайёрамизни қанчалик биламиз? Унинг сир-
синоатларию, офат – талофатларининг сабабини аниқлашга одамзоднинг ақл 
иродаси етадими? Бу жумбоқлар қайси асрда ўз ечимига эга бўлади? 
Илмий-техника тараққиёт, мураккаб ва мукаммал технологик жараён 
нечоғли жадал суръатлар билан ривожланмасин ҳамон “Коинот-Ер-Инсон-
Жамият” ўртасидаги узвий боғликларнинг баъзи тугунлари ечилмаяпти. 
Мана шундай муаммолардан бири табиий офатлардир. Кейинги 
вақтларда сайёрамизнинг турли бурчакларида содир бўлаётган воқеаларни 
умумлаштириб таҳлил қилсак, табиий офатлар йилдан-йилга ортиб бориб, 
кенг майдонларни қамраб олаётганлигига яна бир бор амин бўламиз. 
Кўпгина 
давлатларда 
олиб 
борилаётган 
изланишлар 
шуни 
кўрсатмоқдаки, юзага келиши мумкин бўлган ҳодисаларни олдиндан 
ўрганиш, башоратлаш, унинг негизида огоҳлантириш чора-тадбирларини 
ишлаб чиқариш, нафақат нохуш вазиятлар келтирадиган иқтисодий зарарни 
тежаб қолишга, балки инсонлар ўртасидаги шикастланиш кўрсаткичларини 
пасайтиришга олиб келади. 
Биз янги минг йиллик шароитида яшар эканмиз, энг аввало янгича 
фикрлаш, янгича яшаш шароитига ўтиш лозим. Бу шароитда инсон-табиат-
жамият ўртасидаги мувозанатни сақлаш фақат қонунлар устворлиги ва кенг 
кўламда изланишлар асосида бўлиши мумкин. 
Барча фуқаролар томонидан ҳуқуқий меъёрларга риоя этиш, қонун 
талабларини бажариш, қонунга итоаткорлик демократик фуқаролик жамияти 
ҳуқуқий маданияти даражасининг кўрсаткичидир. 
Президентимиз таъбири билан айтганда биз ўз ҳақ-ҳуқуқларимизни 
танийдиган, ўз кучи ва имкониятларига таянадиган, атрофда содир бўлаётган 
воқеа-ҳодисаларга мустақил муносабат билан ёндашадиган, айни замонда 
шахсий манфаатларини мамлакат ва халқ манфаатлари билан уйғун ҳолда 
кўрадиган эркин, ҳар жиҳатдан баркамол инсонларни тарбиялашимиз керак. 
Энг муҳими, барча ҳуқуқий давлатлар қатори қонун асосида яшашни 
ўрганишимиз зарур. 
Республикамиз мустақилликка эришганидан сўнг ташкил этилган 
Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг асосий вазифаларидан бири ҳам 
фавқулодда вазиятларда аҳоли ҳаёти, соғлигини, моддий ва маданий 
бойликларни муҳофаза қилишдан иборат. Бу вазифани самарали ташкил 
этиш учун муҳофазанинг қонуний, ташкилий, иқтисодий, ижтимоий, 

---

6 
муҳандислик-техник, махсус асосларига эга бўлишимиз зарур. 
Қўлингиздаги ушбу ўқув қўлланма Сизни айнан ана шу масалалар билан 
таништириш мақсадида тайёрланган. Тўпламни тайёрлашдан кўзда тутилган 
мақсадлардан бири талабаларни содир бўлиши мумкин бўлган фавқулодда 
вазиятлар, бундай фавқулодда вазиятларни олдини олиш, уларни бартараф 
этиш, улардан аҳолини ҳамда ҳудудларимизни муҳофаза қилиш йўллари 
билан таништиршдан иборат. 
Ушбу ўқув қўлланмада табиий офатларнинг келиб чиқиш сабаблари, 
жўғрофий тарқалиши ва оқибатлари тўғрисида маълумотлар билан бирга, энг 
муҳими, бундай нохуш вазиятларда одамларнинг ортиқча ҳис-туйғу, 
ҳаяжонга берилмасдан ва саросимага тушмасдан қилган оқилона ҳатти-
ҳаракатлари, амалий тажрибалари қандай бўлиши зарурлиги ишончли 
далиллар билан келтирилган. 
Мазкур ўқув қўлланма иқтисодиёт йуланишидаги ҳамма талабаларнинг 
саводхонлигини оширишга мўлжалланган бўлиб, баъзи камчиликлардан ҳоли 
эмаслигини эътиборга олган ҳолда, Сиздан ўз фикр ва мулоҳазаларингизни 
“Жисмоний тарбия ва спорт” кафедрасига билдиришингизни сўраймиз.

---

7