Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Тўлиқ махсус ишлов ва уни ўтказиш тартиби 
Тўлиқ махсус ишлов ўтказиш ўз ичига қуйидагиларни олади: 
- шахсий таркибга т}'лик санитария ишлови ўтказилади; 
- қурол-яроқ, техника, формали кийим кечаклар, пойафзаллар, аслаҳа- 
анжомлар ва шахсий ҳимоя воситалари тўлик дезактивация, дегазация ва 
дезифекция қилинади. Тўлиқ махсус ишлов қўшинлар олдига қўйилган 
жанговар вазифа бажарилгандан сўнг ҳамда жангдан чиққандан сўнг қисм 
бошлиғи (командири) буйруғи асосида ўтказилади. Тўлиқ махсус ишлов 
ўтказиш ҳарбий қисмларнинг доимий турар жойларида (ёки қўшинлар 
тўпланган жойларда), ҳаракат қилинаётган керак. Иссиқ сувни тежаш 
мақсадида ҳар бир душ сеткаси (жўмраги) тагида икки киши ювиниши керак. 
Бундай ҳолда ҳар бир шахсий таркибнинг ювиниши учун 38-40°С ли 30-35 
литр сув 30 гр совун сарф бўлади. Ҳар бир сменанинг ювиниши учун 30 
дақиқа ажратилади (5 дақиқа ечиниш учун, 15 дақиқа душ тагида ювиниш 
учун ва 10 дақиқа кийиниш учун). Бунда бир соатда тўртта сменани 
санитария ишловидан ўтказишга эришилади. 
Ювиниб чиққан кишиларга ўтказилган санитария ишлови сифатини 

---

146 
текшириб кўриш учун дозиметрик назорат ўтказилади. Керак бўлса, улар яна 
орқасига қайтарилади ва қайтадан ювиниб чиқади. 
Кийиниш бўлимида шахсий таркиб дегазация, дезинфекция қилинган ёки 
бўлмаса алмаштириш фондидан тоза формали кийим-кечакни ва ички 
кийимларни оладилар, бундан ташқари, гувоҳномалари ва қимматбаҳо 
нарсаларини ҳам оладилар. Кийиниб бўлганларидан сўнг, улар шахсий 
қуролларини олиб тўпланиш районига борадилар. 
Шахсий таркибга санитария ишлови ўтказилаётган вақтда ботальон 
фельдшерлари ва рота санинструкторлари зарур бўлган ўолда тиббий ёрдам 
кўрсатадилар. 
ДДА-66 маркали дезинфекцион душ қурилмаси шахсий таркибни тўлиқ 
санитария ишловидан ўтказиш (душ остида ювиниш) ва формали кийим 
кечак ва шахсий ҳимоя воситаларини, аслаа-анжомларини дезинфекция ёки 
дезинцекция килиш учун мўлжалланган бўлиб, дезинфекция ёки дезинцекция 
буғ-ҳаво ёки буғ -формалин ёрдамида ўтказиладй. 
ДДА-66 маркали дезинфекцион душ қурилмаси ускуналари ГАЗ-66 
маркали автомобил шассисига ўрнати.лтан. Бу қурилма қуйидагилардан 
иборат: бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда ишлайдиган иккита бир хил 
дезинфекция қилувчи буғ формалин камерасидан; юқори босимда 
ишлайдиган РИ—3 буғ қозони; қозони ортидаги сув иситгич остида 
жойлашган аккумулятор, 6 та сетка мўлжалланган асбоб ускунаси ҳамда қўл 
насоси, буғ оқим элеватор, трубопровод ва бошқа шу каби ёрдамчи қисмлар 
билан жиҳозланган. 
Дезинфекция қилувчи буюмлар камера ичига махсус кийим осгичларига 
осиб қўйилади. Дезинфекция қилишда биринчи томондаги эшик очилиб, 
нарсалар осилади, дезинфекция қилинганидан сўнг иккинчи томондаги эшик 
очилади ва нарсалар чиқариб олиниб тоза жойга тахланилади. Дезинфекцион 
камеранинг юқори ён қисмида формалин эритмаси пуркаб киргизиш учун 
махсус форсунка ўрнатилган. Камеранинг пастки қисмига эса панжарли 
қўйилади ва бу ердаги махсус тешик орқали ишлаб бўлинган иссиқ буғ 
чиқарилади. 
ДДА-66 қурилманинг ишлаш усули қуйидсгича: кишиларни 
ювинтириш учун керак бўлган сув махсус идишдан қўл насоси ёрдамида буғ 
қозонига берилади; қозонда ҳосил бўлган буғ совуқ сув билан аралашади ва 
резина найчалар ёрдамида душ сеткаларига етказилади, бунда буғларнинг 
бир қисми камераларга ҳам ўтказилиши мумкин. 
Бир соат ичида ДДА—66 (бир вақтнинг ўзида дезинфекция қилинганда) 40 
кишини ювинтириш ва шунча кийимни дезинфекция қилиш, қишда 28 
кишини ювинтириш ва шунча кийимни дезинфекция қилиш имконига эга. 
Бир соатда 56 киши ювиниши мумкин. 
ДДД — 2 маркали дезинфекцион душ қурилмаси дала шароитида шахсий 
таркибни тўлиқ санитария ишловдан ўтказиш (душ остида ювинтириш) ва 
формали кийим-кечакларни, пойафзалларни, аслаха- анжомлар ва шахсий 
ҳимоя воситаларни дезинфекция қилиш учун мўлжалланган. Дезинфекцион 
душ қурилмаси ускуналари ЗИЛ-130 маркали автомобил шассесига 

---

147 
ўрнатилган. Ишлаш усули ДДА-66 асбобидан фарқ қилмайди. Дезинфекцион 
камеранинг ҳажми 2,5 м ни ташкил қилади. Ёзда - 6000 л, қишда - 5000 л 
иссиқ сув ишлаб чиқаради. Бир соат вақт ичида ДДА—2 ёзда  144 кишини, 
қишда 69 кишини гигиеник ювинтириш имкониятига эга; гигиеник 
ювинтириш ва формали кийим - кечакларни дезинфекция қилиш ёзда 96, 
қишда 72 ювинтириш ва формали кийим — кечакларни дезинсекция қилиш, 
ёзда 144, қишда  80 кишини қабул қилади. 
 Шикастланишда махсус ишлов ўтказиш. 
Зарарланган жойларда яраланган ва зарарланган шахсий таркибга биринчи 
ёрдам кўрсатишда дастлаб уларга противогаз кийгазилади ва керакли бўлган 
тиббий ёрдам кўрсатилади, сўнгра уларга қисман санитария ишлсви 
ўтказилади. Чунки, чидамли захарловчи моддалар киши танасига тушганда 
тезлик билан терига сурилади ва организмга тарқалиб кишининг 
захарланишини келтириб чиқаради. Шу сабабли санитария ишловини 
мумкин қадар тезлик билан ўтказиш керак. Одатдаги шароитда, захарловчи 
модда терига тушгандан 5-10 дақиқа ўтгунча дегазация қилиниш керак, бу 
муддатдан кейин дегазация ўтказишдан фойда бўлмайди. 
Қисман санитария ишловини зарарланган учоқларда шахсий таркиб ўзига 
ва ўзаро (бир-бирига) ёки рота санинструкторлари ИПП—8 кимёга қарши 
пакет (ИПП—9, ИПП — 10) ёрдамида ўтказади. Бундан кейин батальон 
тиббий пунктига эвакуация қилинади. Бу ерда ҳам қисман санитарля
ишлови ўтказилади ва бригада тиббий ротасида эвакуация қилинади. Бу 
босқичда шифокор биринчи ва малакали тиббий ёрдам кўрсатади. Тиббий 
ёрдамни кўрсатишда уларнинг умумий аҳволига қараб, қисман ёки тўлиқ 
санитария ишлови ўтказиш керақ бўлади. Шунинг учун шу босқичда махсус 
ишлов ўтказиш бўлими ташкил қилинади (ОСО). 
Махсус ишлов ўтказиш бўлими (ОСО) — радиактив моддаларнинг рухсат 
этилган нурланиш даражасидан юқори кўрсаткичлар билин зарарланган 
ярадорларга ва захарланганларга ҳамда юқумли касалларга тўлиқ санитария 
ишлови ўтказиш учун мўлжалланган. Бу ерда бундан ташқари формали 
кийим кечаклар, аслаха-анжомлар, пойафзаллар, шахсий ҳимоя воситалари ва 
бошқа нарсалар дезактивация ва дезинфекция қилинади. 
Кимёвий ва бактереологик зараланиш учоқларидан ҳамда радиактив 
моддаларнинг рухсат этилган кўрсаткичларининг юқори даражаси билан 
зарарланган ярадорлар ва зарарланган саралаш постидан (СП) махсус ишлов 
ўтказиш бўлимига юборилади. 
Махсус ишлов ўтказиш бўлими (ОСО) саралаш постидан ва бошқа 
функционал бўлинмалардан 50 метр узоқликда ташкил қилинади. Ушбу 
бўлимда ярадор ва зарарланганларга санитария ишлови дезактивация 
ўтказиш формали кийм-кечакларни, пойафзалларни, шахсий ҳимоя 
воситаларни, замбил (насилка) ва транспортга махсус ишлов ўтказиш 
майдончалари ташкил қилинади. 
Барча майдончалар тоза ва ифлосланган бўлимларга ажратилади. 
Майдончанинг ифлос бўлими зарарланган деган махсус белги билан 
белгиланиши керак. Махсус ишлов ўтказиш бўлими қуйидаги воситалар ва 

---

148 
нарсалар билан таъминланади ва жиҳозланади: дезинфекцион душ қурилмаси 
(ДДА—66), (ДДП—2); иккита УСБ, учта УСТ палаткаси; ДП—5В дозиметр 
асбоби; зарарланган кийим- кечакларни йиғиш учун резинадан тайёрланагн 
қоплар; душ сеткалари, тагига қўйиш учун тахта панжара; махсус тешилган 
замбиллар; (замбилдаги ярадорлар учун) чангюткичлар, арқонлар, кийим 
осгичлар; чангни уриб чиқарадиган тахта таёқлар; чоткалар, супургилар, 
гидропульт, автомакс, совун, мочалка; дегазация, дезинфекция килиш учун 
эритмалар; дезактивация қилиш учун эритмалар; стол, скомейка ва 
замбиллар учун тагликлар. Бундан ташқари махсус ишлов ўтказиш бўлимида 
шошилинч ёрдам кўрсатиш учун зидди-захарлар, юрак ва нафас олиш тизими 
фаолиятини яхшиловчи дори-дармонлар кислород ва бошқалар билан ва 
ҳамда сув ўтказмайдиган боғламлар (полиетилендан тайёрланган пайпоқлар, 
қўлқоплар, ҳар хил ўлчамдаги боғламлар), ушбу боғламлар оддий боғламлар 
устидан қўйиб боғланади, кийим -кечаклар, ишчи кийимлар ва шахсий ҳимоя 
воситалари билан таъминланиши зарур. 
Махсус ишлов ўтказиш бўлимини санитар эпидемиолог взводининг 
шахсий таркиби ташкил этади ва у қуйидаги тартибдан иборат: бошлиқ,
дозиметрист, дезинфекторлар ва 10-15 санитар енгил яраланганлар билан 
биргаликда., махсус ишлов утказиш тартиби.